Mục lục
Nâng cao hiệu quả giáo dục pháp luật cho phạm nhân vi phạm nội quy, quy chế trại giam
Tác giả: Nguyễn Mậu Hiếu
TÓM TẮT
Giáo dục pháp luật cho phạm nhân vi phạm nội quy, quy chế trại giam có vị trí rất quan trọng trong công tác thi hành án phạt tù. Bởi vì những phạm nhân này không chịu thừa nhận mình đã vi phạm, hoặc không thừa nhận tội danh, mức án nên có các biểu hiện chống đối, thường xuyên vi phạm nội quy, quy chế trại giam. Nếu không thông qua giáo dục pháp luật làm cho họ nhận thức được hành vi của bản thân họ là tội phạm thì công tác giáo dục coi như thất bại và các tác động giáo dục khác không đạt hiệu quả. Trong phạm vi bài viết, tác giả nêu ra các giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục phạm nhân vi phạm nội quy, quy chế trại giam.
1. Khái niệm giáo dục pháp luật cho phạm nhân
Giáo dục pháp luật là quá trình tác động một cách có hệ thống, có mục đích và thường xuyên đến nhận thức của con người, nhằm trang bị cho mỗi người trình độ pháp lý nhất định để từ đó có nhận thức đúng đắn về pháp luật, tôn trọng và tự giác xử sự theo yêu cầu của pháp luật. Giáo dục pháp luật phải đảm bảo tính kịp thời, sát thực và phù hợp cả về phương diện nội dung, hình thức và đối tượng. Giáo dục pháp luật cho phạm nhân là quá trình tác động nhằm hình thành ở phạm nhân những kiến thức, hiểu biết nhất định về pháp luật, thừa nhận tội lỗi và hình phạt đối với bản thân, xây dựng ý thức tuân thủ, tôn trọng pháp luật. Vì vậy, cần thông qua giáo dục pháp luật để làm cho họ nhận thức được hành vi của bản thân là phạm tội và phải chịu sự trừng phạt của pháp luật.
Ngày 09/11/2020, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 133/2020/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật thi hành án hình sự. Nghị định này áp dụng đối với phạm nhân, học sinh chấp hành biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng; cơ quan quản lý thi hành án hình sự, cơ quan thi hành án hình sự, cơ quan được giao một số nhiệm vụ thi hành án hình sự; cơ quan, tổ chức và cá nhân khác có liên quan. Theo đó, các cơ sở giam giữ phạm nhân phải xây dựng chương trình, kế hoạch, nội dung, thời gian, địa điểm tổ chức phổ biến, giáo dục pháp luật, giáo dục công dân theo các giai đoạn chấp hành án phạt tù cho phạm nhân; tổ chức tuyên truyền, giáo dục, phổ biến thông tin cho phạm nhân về các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; những thành tựu phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, các sự kiện lịch sử, chính trị, kinh tế, xã hội nhân kỷ niệm các ngày lễ lớn trong năm của đất nước và của địa phương. Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật phục vụ yêu cầu, nhiệm vụ giáo dục cải tạo phạm nhân, hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng.
2. Tình hình phạm nhân vi phạm nội quy trại giam
Trại giam là cơ quan thi hành án phạt tù, có nhiệm vụ tiếp nhận, quản lý, giáo dục phạm nhân trở thành người lương thiện có ích cho xã hội, có ý thức tuân thủ pháp luật và các quy tắc của cuộc sống, không tái phạm tội khi trở về tái hòa nhập cộng đồng. Thực tiễn cũng đã cho thấy nhiều vụ vi phạm nội quy, vi phạm pháp luật của phạm nhân xuất phát từ sự thiếu hiểu biết pháp luật. Trong những năm gần đây, trước những thay đổi của hệ thống pháp luật hình sự, tố tụng hình sự nên số lượng phạm nhân chấp hành án tại các trại giam thuộc Bộ Công an quản lý có xu hướng tăng. Giai đoạn 2016 – 2020, số phạm nhân chấp hành án tại các trại giam thuộc Bộ Công an quản lý tăng 0,40%; năm 2019 là 131.839 đối tượng, tăng 2,27% so với năm 2018; năm 2020 là 135.745 đối tượng, tăng 2,96% . Không những gia tăng về số lượng, đặc điểm của phạm nhân chấp hành án ở các trại giam cũng đa dạng, phức tạp. Trong số phạm nhân vào trại có sự khác biệt về lứa tuổi, giới tính, dân tộc, nghề nghiệp, học vấn nhưng có sự giống nhau đó là không tuân thủ pháp luật. Cá biệt, có những phạm nhân hiểu biết ít nhiều về luật pháp nhưng không chịu thừa nhận mình đã phạm tội, hoặc không thừa nhận tội danh, mức án. Thường xuyên có các hoạt động chống đối, không tiếp nhận sự giáo dục của cán bộ trại giam.
Với những đặc điểm về tình hình phạm nhân có tâm lý, thái độ bất hợp tác, không tiếp thu sự giáo dục, quản lý, cố ý vi phạm nội quy, quy định của cơ sở giam giữ và luôn tìm sở hở, thiếu sót trong hoạt động quản lý của cán bộ, chiến sỹ Cảnh sát trại giam nhằm lợi dụng đưa vật cấm vào trại giam để sử dụng, vi phạm nội quy, quy chế nơi giam giữ, vi phạm pháp luật, thậm chí phạm tội mới trong quá trình chấp hành án phạt tù. Từ năm 2016 đến hết năm 2020, các trại giam ghi nhận 123 vụ, 124 phạm nhân trốn khỏi trại giam; tất cả các vụ phạm nhân trốn khỏi nơi giam, các trại giam đều khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can về tội trốn khỏi nơi giam và ra quyết định truy nã, phối hợp với các cơ quan chức năng để tổ chức truy bắt và đã bắt lại 122 phạm nhân (năm 2018, xảy ra 22 vụ, 23 phạm nhân trốn khỏi trại giam, mới bắt lại 21 phạm nhân). Bên cạnh đó phạm nhân còn đưa đồ vật cấm vào trại, chống đối lao động, sử dụng điện thoại di động trái phép… gây ra tác động xấu đến công tác giáo dục cải tạo phạm nhân nói riêng, thi hành án phạt tù nói chung. Việc phạm nhân vi phạm nội quy trại giam là do một số phạm nhân còn có nhận thức hạn chế về pháp luật và nội quy trại giam. Để khắc phục tình trạng phạm nhân vi phạm pháp luật, vi phạm nội quy trại giam, Cục C10-Bộ Công an đã có nhiều biện pháp tích cực để triển khai công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân. Trong năm 2020 đã mở 987 lớp giáo dục pháp luật, nội quy trại giam cho 425.214 lượt phạm nhân. Lãnh đạo Cục đã chỉ đạo các phòng nghiệp vụ phối hợp với phòng Giáo dục xây dựng các dự thảo văn bản về công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân. Ngoài ra Cục C10-Bộ Công an còn phối hợp với Bộ Tư pháp tập huấn cho cán bộ chủ chốt các trại giam về Bộ luật dân sự, các nội dung của Bộ luật hình sự năm 2015, Bộ luật tố tụng hình sự sửa đổi, Luật phòng chống HIV/AIDS, Luật xử lý vi phạm hành chính. Có thể khẳng định những kết quả to lớn đạt được của toàn lực lượng cảnh sát trại giam trong những năm gần đây trên tất cả các mặt công tác đó là giữ an toàn trại giam, giảm tối đa các vụ phạm nhân trốn trại, vi phạm kỉ luật là kết quả trực tiếp của việc hoàn thiện pháp luật; hướng dẫn, kiểm tra, chỉ đạo hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân đã đạt được hiệu quả nhất định. Trình độ nhận thức pháp luật, ý thức tuân thủ pháp luật tăng lên rõ rệt. Rất nhiều phạm nhân khi mới đến trại không thừa nhận mình có tội nhưng dần dần đã nhận thức ra sai phạm, nghiêm chỉnh chấp hành bản án. Nhiều phạm nhân bày tỏ lòng biết ơn đối với trại giam đã giúp họ thấy được sai sót và cam kết không bao giờ tái phạm. Không ít phạm nhân sau khi ra trại đã thực sự trở thành những con người tốt, những công dân lương thiện, có đóng góp tích cực cho xã hội. Bên cạnh các ưu điểm, kết quả đã đạt được, công tác giáo dục pháp luật còn có những hạn chế sau đây:
– Trình độ giảng dạy pháp luật của đội ngũ cán bộ trại giam hiện nay còn hạn chế nên khó có khả năng giải thích chuyên sâu những vấn đề pháp luật chuyên ngành như pháp luật hình sự, pháp luật tố tụng hình sự cho phạm nhân. Về nhận thức, vẫn còn những cán bộ, chiến sĩ chưa nhận thức rõ vai trò của giáo dục pháp luật đối với việc hình thành thói quen tuân thủ pháp luật cho phạm nhân, từ đó làm giảm tỉ lệ vi phạm nội quy, vi phạm pháp luật trong trại giam, dẫn đến việc cán bộ làm công tác giáo dục phạm nhân chưa chú trọng đến công tác này. Việc giảng nội quy trại giam ởmột số đơn vị chưa thật sự hiệu quả, còn có hiện tượng nặng về áp dụng các hình thức xử lý khi phạm nhân vi phạm nội quy kỷ luật trại giam, mà không đi sâu tìm hiểu nguyên nhân, động cơ, mục đích và không chỉ ra cho họ thấy được đã vi phạm điều nào của Luật thi hành án phạt tù, Nội quy trại giam, Quy chế trại giam. Trong biên bản cũng như quyết định kỷ luật cũng chỉ ghi chung chung là đánh nhau, trộm cắp, nói xấu cán bộ… việc sử dụng các thuật ngữ pháp lý còn hạn chế.
– Phương tiện phục vụ cho học tập pháp luật rất hạn chế. Trên thực ở các trại giam tủ sách về pháp luật còn ít. Một số trại giam vẫn duy trì hệ thống loa truyền thanh, hoạt động khá đều đặn nhưng chưa có nội dung tuyên truyền pháp luật mà chủ yếu là tin thi đua trong ngày, trong tuần.
3. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục pháp luật cho phạm nhân vi phạm nội quy trại giam
Thời gian tới, dự báo tình hình tội phạm sẽ tiếp tục có những diễn biến phức tạp, phương thức, thủ đoạn tinh vi hơn, gia tăng sử dụng công nghệ cao để phạm tội và che giấu tội phạm; tội phạm có xu hướng hoạt động theo tổ chức, hoạt động liên tỉnh, xuyên quốc gia, có sự cấu kết chặt chẽ giữa đối tượng trong và ngoài nước, gia tăng người nước ngoài phạm tội ở Việt Nam… Cùng với đó, hoạt động của các tổ chức xã hội dân sự, hội, đoàn theo các cam kết trong các Hiệp định thương mại thế hệ mới. Các tổ chức này nhân danh dân chủ, nhân quyền can thiệp sâu vào vào các hoạt động quản lý, giáo dục phạm nhân tại Việt Nam. Những yếu tố này sẽ gây áp lực trực tiếp và ảnh hưởng đến hiệu quả công tác giáo dục và cải tạo phạm nhân trong phạm vi bài viết này, chúng tôi đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục pháp luật cho phạm nhân cụ thể như sau:
Thứ nhất, các cấp lãnh đạo cần chú trọng, thực hiện tốt công tác giáo dục chính trị, đạo đức, không ngừng đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ đặc biệt là các kiến thức về pháp luật và nội quy trại giam, để cán bộ làm công tác giáo dục có kiến thức và kỹ năng sư phạm thực hiện có hiệu quả hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân. Cần nhận thức rõ vị trí, vai trò của giáo dục pháp luật đối với phạm nhân trong việc đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật và tính nhân đạo của Đảng, Nhà nước ta. Ngoài ra, các trại giam cần kiện toàn, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ làm công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật. Có bản lĩnh chính trị vững vàng, thường xuyên đổi mới hình thức tuyên truyền, giáo dục phù hợp với từng phạm nhân. Trên cơ sở chương trình công tác hàng năm, sinh hoạt định kỳ, lãnh đạo các trại giam cần chủ động xây dựng, ban hành kế hoạch mở các lớp nghiệp vụ sư phạm, lớp tập huấn pháp luật cho cán bộ, chiến sỹ làm công tác giáo dục pháp luật. Bên cạnh đó, cần đánh giá nghiêm túc năng lực, trình độ lựa chọn những cán bộ có trình độ chuyên môn, am hiểu pháp luật và có kỹ năng sư phạm thực hiện nhiệm vụ giáo dục pháp luật cho phạm nhân.
Thứ hai, các trại giam cần chú trọng và thường xuyên đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục pháp luật cho phạm nhân. Xây dựng thống nhất một chương trình giáo dục pháp luật cho phạm nhân tập trung vào các nội dung có tính thiết thực đối với phạm nhân đang chấp hành án trong trại giam như: quy chế của trại giam, quy định của pháp luật về quyền và nghĩa vụ của công dân, các quy định về đặc xá, tái hòa nhập cộng đồng, chính sách khoan hồng của Đảng, Nhà nước dành cho phạm nhân… Đây là những nội dung thiết thực, góp phần tạo sự hấp dẫn, hứng thú cho phạm nhân trong quá trình tiếp thu các kiến thức pháp luật. Để tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho các phạm nhân đạt hiệu quả cao, Ban Giám thị các Trại giam cần xây dựng các kế hoạch cụ thể, chi tiết với từng đối tượng phạm nhân. Đối với phạm nhân mới đến, nên tập trung giảng giải về đạo đức, lối sống, quy định cũng như chế độ của trại giam để phạm nhân không vi phạm nội quy. Đối với phạm nhân chấp hành được nửa án phạt tù, ngoài việc phổ biến các quy định về giảm thời hạn chấp hành phạt tù, đặc xá, tha tù trước thời hạn có điều kiện. phạm nhân còn được bồi dưỡng về lòng trung thực, lòng nhân ái, sự khoan dung và trách nhiệm với cộng đồng. Riêng phạm nhân chuẩn bị được tái hòa nhập cộng đồng, được tiếp thu các nội dung của pháp luật về xóa án tích, hướng dẫn cấp – đổi thẻ căn cước công dân, vay vốn, học nghề. Ngoài ra, cán bộ trại giam gặp gỡ những phạm nhân vi phạm kỷ luật để giáo dục giải thích chính sách pháp luật. Tổ chức tư vấn cho từng phạm nhân hoặc từng nhóm phạm nhân những vấn đề pháp lý mà họ từng quan tâm.
Thứ ba, tổ chức cho tổ phạm nhân tự quản, đấu tranh, phê bình các hiện tượng vi phạm nội quy, quy định trại giam, phê bình công khai trên các phương tiện thông tin của trại giam đối với các vi phạm pháp luật, nội quy của phạm nhân. Cần đa dạng hóa các hình thức giáo dục pháp luật, không chỉ thông qua các giáo trình, Bộ luật, Luật. khô khan, cứng nhắc mà cần phải thường xuyên tổ chức các cuộc thi tìm hiểu pháp luật, sân khấu hóa các chương trình giáo dục pháp luật, từđó làm cho phạm nhân có hứng thú với việc học pháp luật. Phải có sự phân loại trình độ nhận thức của phạm nhân ngay trước khi mở lớp, để thực hiện giáo dục pháp luật có hiệu quả. Trong nội dung giáo dục pháp luật, không nên chỉ đề cập tới các quy định pháp luật, nội quy, quy chế đơn thuần mà cần lồng ghép với các tình huống vi phạm thực tế mà phạm nhân thường mắc phải, hình thức kỷ luật (như cắt thăm gặp, hạn chế số lần nhận quà và gửi thư quà, cảnh cáo, phạt giam tại nhà kỷ luật.) từ đó nhấn mạnh yêu cầu tuân thủ pháp luật, nội quy, quy chế trại giam đối với phạm nhân. Tổ chức lồng ghép phong trào thi đua vào công tác dạy nghề: trồng nấm, nuôi cá, trồng rau và hoạt động thể dục – thể thao, văn hóa – văn nghệ như: đánh bóng chuyền, hát karaoke, tham gia cuộc thi viết thư gửi lời xin lỗi, để mỗi phạm nhân nhận ra sai lầm, nâng cao ý thức chấp hành tốt trong quá trình chấp hành án phạt tù./.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Bộ Công an (2011), Thông tư số 58/2011/TT-BCA ngày 9/8/2011 của Bộ trưởng Bộ Công an quy định vê đồ vật cấm đưa vào trại giam và việc thu giữ, xử lý đồ vật cấm, Hà Nội.
- Bộ Công an (2014), Chỉ thị số 17/CT- BCA-C81 ngày 26/12/2014 của Bộ trưởng Bộ Công an về tăng cường công tác quản lý giam, giữ người bị tạm giữ, tạm giam và phạm nhân trong tình hình mới, Hà Nội.
- Bộ Công an (2018), Thông tư số 07/2018/TT-BCA ngày 12/02/2018 của Bộ trưởng Bộ Công an Quy định việc phạm nhân gặp thân nhân; nhận, gửi thư; nhận tiền, đồ vât và liên lạc điện thoại với thân nhân, Hà Nội.
- Cục Cảnh sát Quản lý trại giam, cơ sở giáo dục, trường giáo dưỡng, Báo cáo Tổng kết công tác trại giam, cơ sở giáo dục bắt buộc, trường giáo dưỡng hàng năm từ năm 2016 đến năm 2020, Hà Nội.
Trả lời