Những đổi mới của hoạt động trọng tài quốc tế trong thời gian qua và đề xuất cho Việt Nam

Những đổi mới của hoạt động trọng tài quốc tế trong thời gian qua và đề xuất cho Việt Nam

Tác giả: Vũ Thu Hằng [1]

TÓM TẮT

Nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế, hoạt động trọng tài ngày càng được cải thiện cả về chất và lượng. Các tổ chức trọng tài trên phạm vi toàn cầu đã có nhiều nỗ lực đưa ra những sáng kiến, giải pháp đa dạng nhằm thúc đẩy sự phát triển của hoạt động trọng tài. Những nỗ lực nêu trên xuất phát từ phía Chính phủ, từ các tổ chức trọng tài trong bối cảnh xu hướng hội nhập kinh tế toàn cầu và cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 diễn ra mạnh mẽ. Trong 10 năm qua, hoạt động trọng tài Việt Nam khởi sắc với nhiều kết quả đáng ghi nhận. Với mục tiêu thúc đẩy hoạt động trọng tài Việt Nam, một số đề xuất về phương hướng phát triển hoạt động trọng tài Việt Nam trong thời gian tới đã được đưa ra nhằm phát triển hoạt động trọng tài theo hướng uy tín, linh hoạt, thân thiện, minh bạch và chất lượng.

Trong những năm gần đây, các tổ chức trọng tài đã không ngừng nỗ lực đưa ra các sáng kiến thúc đẩy sự phát triển của hoạt động trọng tài, bao gồm nhiều biện pháp đa dạng khác nhau như tiếp tục hoàn thiện thể chế, tăng cường các sáng kiến ứng dụng công nghệ thông tin vào trong hoạt động trọng tài trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0…

Với những đặc thù về văn hóa, lịch sử, xã hội và sự đa dạng dân tộc tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương nói chung và Đông Nam Á nói riêng, hoạt động trọng tài trong khu vực chịu tác động mạnh mẽ của tập quán pháp lý, kinh nghiệm và nhiều yếu tố khác nhau. Trong bối cảnh đó, hoạt động trọng tài đã đạt được một số kết quả tiêu biểu trong năm 2019, cụ thể như: Việc Tòa án hành chính tối cao của Thái Lan đã ra quyết định phục hồi hiệu lực của phán quyết trọng tài của vụ việc giữa Công ty TNHH Hopewel và Bộ Giao thông và đường sắt Thái Lan vào ngày 21/3/2019 (phán quyết này đã bị hủy vào tháng 3/2014); Kết thúc vụ án kéo dài 20 năm giữa ông Trịnh Vĩnh Bình khởi kiện Chính phủ Việt Nam2; Chính phủ Lào thắng kiện trong vụ việc trọng án kiện chủ sở hữu casino theo “Thỏa thuận đầu tư song phương Lào – Hà Lan”; Indonesia thắng hai vụ việc trọng tài liên quan đến lĩnh vực khai khoáng với công ty Metal Ferro và Alloys của Ấn Độ và công ty khai khoáng Churchill.

Sự phát triển của hoạt động trọng tài quốc tế trong thời gian qua xuất phát từ những nỗ lực đổi mới mang lại sự thay đổi về chất và lượng trong hoạt động trọng tài. Trong phạm vi bài viết này, tác giả xin giới thiệu một số kết quả, nỗ lực đổi mới hoạt động trọng tài trên phạm vi quốc tế, kết quả hoạt động trọng tài tại Việt Nam và từ đó đưa ra một số đề xuất cho Việt Nam.

1. Những nỗ lực đổi mới giúp hoạt động trọng tài quốc tế phát triển

1.1. Tiếp tục hoàn thiện cơ cấu tổ chức trọng tài

Trong những năm vừa qua, các tổ chức trọng tài quốc tế luôn nỗ lực cập nhật, hiện đại hóa và hoàn thiện các quy tắc trọng tài. Một số tổ chức trọng tài đã tiến hành tái cơ cấu tổ chức.

Ví dụ như Hội đồng trọng tài thương mại Hàn Quốc (KCAB) đã tiến hành cải cách cơ cấu tổ chức, hiện đại hóa cơ chế quản trị vụ việc và nâng cao năng lực cho đội ngũ nhân sự của KCAB. Trong năm 2018, KCAB đã đưa ra quyết định quan trọng về việc sát nhập với Trung tâm giải quyết tranh cấp quốc tế Seoul (SIDRC). Theo đó, KCAB đã tách chức năng quản trị vụ việc quốc tế thành một phòng chuyên biệt phụ trách các vụ việc quốc tế (Phòng trọng tài quốc tế KCAB) do nguyên Giám đốc SIDRC quản lý dưới sự điều hành của một tổng thư ký (nguyên là trọng tài viên lâu năm, có kinh nghiệm trọng tài tại Hàn Quốc). Phòng trọng tài quốc tế KCAB bao gồm các chuyên gia pháp lý có kiến thức và sử dụng được nhiều ngôn ngữ. Bên cạnh đó, việc sát nhập KCAB và SIDRC đã hỗ trợ việc hợp nhất, mở rộng và hiện đại hóa các phòng xét xử; tận dụng mạng lưới quan hệ quốc tế của hai bên cho việc mở rộng chi nhánh của mình.

1.2. Tiếp tục hoàn thiện thể chế, quy tắc trọng tài

Đồng hành với sự phát triển kinh tế nhanh chóng của khu vực Châu Á-Thái Bình Dương là sự lớn mạnh của các cộng đồng trọng tài cũng như những nỗ lực hoàn thiện khung pháp lý của các quốc gia trong khu vực. Việc hoàn thiện thể chế, quy tắc trọng tài đã diễn ra mạnh mẽ tại một số quốc gia châu Á, có thể kể đến như:

Trong năm 2017, Hiệp hội trọng tài Đài Bắc, Trung Quốc (CAA) đã ban hành bộ quy tắc trọng tài mới đối với các vụ việc trọng tài được tiến hành ngoài lãnh thổ Đài Bắc với mục đích thành lập chi nhánh tại Hong Kong và thu hút các vụ việc liên quan đến Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc3. Trong năm 2018, CAA đã tiến hành sửa đổi bộ quy tắc trọng tài của mình và đổi tên thành Hiệp hội trọng tài quốc tế Trung Quốc.

Trong năm 2017, Viện trọng tài Thái Lan cũng đã sửa đổi bộ quy tắc trọng tài của mình4. Vào đầu năm 2018, Trung tâm trọng tài khu vực của Kuala Lumpur (KLRCA) đã chính thức đổi tên thành Trung tâm trọng tài quốc tế Châu Á (AIAC) và ban hành bộ quy tắc trọng tài mới trước thềm kỷ niệm 40 năm thành lập KLRCA5. Vào cuối năm 2018, Trung tâm trọng tài quốc tế Hong Kong (KHIAC) đã hoàn thiện quy tắc trọng tài sửa đổi của mình và tiến hành công bố bộ quy tắc mới này tại Tuần lễ trọng tài Hong Kong vào tháng 10/20186. Bên cạnh đó, Hiệp hội trọng tài thương mại Nhật Bản (JCAA) cũng đã tiến hành rà soát, sửa đổi hai bộ quy tắc trọng tài vào cuối năm 2018 và có hiệu lực vào đầu năm 20197. Bên cạnh đó, JCAA cũng đã ban hành một bộ quy tắc trọng tài bổ sung nhằm hoàn thiện thủ tục trọng tài theo hướng hiệu quả và kinh tế hơn với một số cách tiếp cận của hệ thống luật Châu Âu lục địa (thường được gọi là các quy tắc tương tác).

Bên cạnh đó, những nỗ lực hoàn thiện quy tắc trọng tài và thể chế còn diễn ra tại các quốc gia ngoài khu vực Châu Á. Ví dụ như: Viện trọng tài Đức (DIS) đã tiến hành rà soát, sửa đổi bộ quy tắc trọng tài của mình vào năm 2018, theo đó, mở rộng phạm vi các vụ việc trọng tài trong nước và quốc tế8. Phòng Hòa giải và Trọng tài của São Paulo, Brazil, đã ban hành quy định mới về việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời vào đầu năm 20199.

1.3. Những sáng kiến đổi mới hoạt động trọng tài trên thế giới

Trong bối cảnh tình hình kinh tế thế giới và khu vực có nhiều biến đổi, các tổ chức trọng tài đã tiến hành nghiên cứu, xây dựng và triển khai nhiều sáng kiến đổi mới nhằm tăng cường hiệu quả hoạt động trọng tài, nâng cao năng lực cũng như sức cạnh tranh của mình. Trong phạm vi bài viết này, tác giả xin giới thiệu một số sáng kiến, giải pháp như sau:

Thứ nhất, số hóa và tự động hóa.

Trung tâm trọng tài và Hoài giải thuộc Phòng Thương mại Brazil-Canada (CAM-CCBC) đã triển khai sáng kiến xây dựng quy trình tự động hóa đối với thủ tục tố tụng trọng tài, đặc biệt đối với những thủ tục hành chính ở giai đoạn trước khi đưa vụ việc ra tòa án. Đây là một phần của sáng kiến số hóa thủ tục trọng tài trong tương lai10. Ứng dụng này giúp việc tiếp cận các dữ liệu về danh sách trọng tài viên và hòa giải viên, quy tắc trọng tài, bộ quy tắc đạo đức, quy định pháp luật, bảng phí dịch vụ trọng tài, thông tin liên hệ… trở nên dễ dàng, thuận tiện. Ứng dụng này cũng có thêm kênh trò chuyện, cho phép các đại biểu tham dự có thể sử dụng để gửi các câu hỏi trực tiếp đến từng diễn giả trong thời gian diễn ra một hội thảo, hội nghị.

Trong năm 2018, Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC) đã triển khai hệ thống quản lý vụ việc điện tử nhằm cho phép VIAC quản lý hồ sơ vụ việc trên môi trường số hóa, giảm thiểu hồ sơ, tài liệu bản cứng11.

Thứ hai, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin.

VIAC cũng đã ứng dụng công nghệ thông tin để tạo điều kiện thuận lợi cho việc giải quyết tranh chấp, đảm bảo tiêu chí linh hoạt và thuận tiện của trọng tài, như việc tổ chức các phiên họp qua hình thức trực tuyến, teleconference, hội thảo trực tuyến (video conference). Sáng kiến này đã giúp các bên tranh chấp tiết kiệm thời gian, chi phí khi giải quyết tranh chấp bằng trọng tài.

Trong năm 2018, Phòng trọng tài quốc tế KCAB đã xây dựng dự thảo Nghị định thư về tổ chức video conference trong quá trình tố tụng trọng tài. Sáng kiến này căn cứ trên thực tiễn hình thức hội thảo trực tuyến ngày càng được chấp nhận như một phương án tổ chức phiên xét xử hiệu quả, tiết kiệm và phần nào giúp giảm thiểu việc tranh luận kéo dài, dở dang12.

Tại Hong Kong, Hiệp hội Luật sư Hong Kong và Hội Luật gia Hong Kong đã và đang hợp tác thành lập và triển khai eBRAM – một nền tảng giải quyết tranh chấp bằng hòa giải và trọng tài trực tuyến, với kỳ vọng sẽ cắt giảm triệt để các chi phí cho việc đi lại, tổ chức các cuộc gặp trực tuyến13. Bên cạnh đó, Úc cũng đang triển khai các hình thức giải quyết tranh chấp trên nền tảng trực tuyến, tiêu biểu như MODRON14.

Thứ ba, tăng cường tính minh bạch.

Với nỗ lực tăng cường tính minh bạch, một số tổ chức trọng tài như Học viện trọng tài thuộc Phòng thương mại Stockholm (SCC) đã công bố chính sách sửa đổi đối với việc chỉ định trọng tài vào năm 2017. Theo đó, SCC đã đưa ra quy định 06 yếu tố cần được cân nhắc khi chỉ định trọng tài, bao gồm kinh nghiệm của trọng tài viên, bằng cấp về luật, có kiến thức về hệ thống luật Châu Âu lục địa (civil law) hoặc hệ thống luật Anh – Mỹ (common law), quốc tịch của trọng tài viên, chuyên môn nghiệp vụ và yếu tố về giới15.

Bên cạnh đó, một số tổ chức trọng tài tại Châu âu như Tòa án trọng tài quốc tế thuộc Phòng Thương mại quốc tế (ICC), Phòng trọng tài Milan và VIAC đã công bố danh sách trọng tài viên của mình trong nỗ lực tăng cường tính minh bạch của tổ chức mình.

Thứ tư, xây dựng thủ tục hợp nhất giữa các tổ chức trọng tài.

Vào cuối năm 2017, Trung tâm trọng tài quốc tế Singaproe (SIAC) đã đưa ra một đề xuất mới lạ về ý tưởng xây dựng thủ tục tố tụng trong tài hợp nhất giữa các cơ quan khác nhau. Ý tưởng này nhằm kêu gọi các cơ quan cùng nghiên cứu, xây dựng một nghị định thư điều chỉnh hợp nhất đối với các tranh chấp chịu sự quản lý của nhiều cơ quan, nhằm nhân rộng hiệu quả tiết kiệm chi phí của hoạt động trọng tài trên phạm vi rộng. Ý tưởng độc đáo này đã mang về cho SIAC giải thưởng GAR cho ý tưởng mang tính sáng tạo đột phá trong năm 2018.

Thứ năm, Xây dựng thủ tục phúc thẩm đối với hoạt động xét xử của trọng tài.

Tòa án Trọng tài quốc tế thành phố Thẩm Quyến (SCIA) đã đề xuất xây dựng thủ tục phúc thẩm đối với vụ việc trọng tài. Thông thường, quyết định trọng tài là chung thẩm và không thể kháng cáo – đây là điểm khác biệt nổi bật của thủ tục tố tụng trọng tài so với thủ tục tố tụng tại tòa án. Tuy nhiên, theo SCIA, trong trường hợp hội đồng trọng tài không đưa ra được một phán quyết trọng tài công bằng, thì bên thua kiện không có cơ hội để yêu cầu áp dụng các biện pháp khắc phục phù hợp. Bên cạnh đó, khi đưa vụ việc ra tòa án, tòa án chỉ xem xét về mặt tuân thủ thủ tục tố trụng trong quá trình xét xử vụ việc trọng tài mà thôi. Chính vì vậy, việc xây dựng thủ tục phúc thẩm này được coi như một bước đệm nhằm đảm bảo công lý và công bằng cho các bên tranh tụng. Ý tưởng sáng tạo này đã giúp SCIA dành được Giải thưởng GAR năm 201916.

2. Các yếu tố tác động đến sự phát triển của hoạt động trọng tài trên phạm vi thế giới

2.1. Nỗ lực từ Chính phủ của nhiều quốc gia trên thế giới

Sự phát triển của hoạt động trọng tài gắn bó chặt chẽ với mức độ cam kết và ủng hộ của Chính phủ trong việc thực hiện các chính sách, chủ trương và văn bản pháp luật thúc đẩy sự phát triển của hoạt động giải quyết tranh chấp bằng trọng tài và hòa giải.

Trong năm 2015, Chính phủ Nga đã tiến hành sửa đổi, bổ sung Luật trọng tài trong nước theo hướng thúc đẩy việc phát triển và hiện đại hóa cơ chế giải quyết tranh chấp bằng trọng tài trong nước. Thực hiện chính sách, chủ trương nêu trên, 04 trung tâm trọng tài đã được cấp phép hoạt động, bao gồm: Tòa án trọng tài thương mại quốc tế, Ủy ban trọng tài hàng hải, Trung tâm trọng tài của Phòng Công nghiệp và Doanh nghiệp Liên bang Nga và Trung tâm trọng tài Nga tại Học viện trọng tài17.

Chính phủ Hàn Quốc đã rà soát, sửa đổi Đạo luật Trọng tài vào tháng 11/2016 nhằm đảm bảo tính tương thích với Luật Mẫu năm 2006 của UNCITRAL, theo đó quy định trường hợp tòa án cho phép áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời theo phán quyết trọng tài. Trong năm 2017, Hàn Quốc đã ban hành Đạo luật thúc đẩy sự phát triển của hoạt động trọng tài nhằm tạo cơ sở pháp lý cho những hỗ trợ của Chính phủ đối với sự phát triển của hoạt động trọng tài18, bao gồm cả việc hỗ trợ mở rộng các tổ chức trọng tài, huy động các chuyên gia tham gia hoạt động trọng tài và hỗ trợ các nghiên cứu về phát triển hoạt động trọng tài.

Gần đây, Chính phủ Thái Lan đã ban hành Chương trình cấp visa rút gọn nhằm tạo điều kiện thu hút các chuyên gia nước ngoài giàu kinh nghiệm, có trình độ chuyên môn sâu để đến sinh sống và/hoặc làm việc tại Thái Lan và đặc biệt tham gia các hoạt động trọng tài tại Thái Lan. Trung tâm trọng tài Thái Lan đã tiến hành làm việc với phía Chính phủ Thái Lan để được áp dụng Chương trình cấp visa rút gọn này đối với các chuyên gia sang Thái Lan làm việc với tư cách trọng tài viên quốc tế19.

2.2. Nỗ lực từ chính các tổ chức trọng tài

Một trong những động lực đem lại những kết quả thay đổi tích cực của hoạt động trọng tài trong thời gian gần đây xuất phát từ chính những nỗ lực của các tổ chức trọng tài. Các tổ chức trọng tài đã không ngừng nghiên cứu, rà soát và hoàn thiện quy trọng trọng tài của mình nhằm đảm bảo các quy tắc, thủ tục trọng tài của mình luôn được cập nhật, phù hợp với thực tiễn và nhu cầu của khách hàng. Chính việc này đã góp phần hình thành nên khung tiêu chuẩn đối với hoạt động trọng tài trên phạm vi toàn cầu, qua đó đảm bảo chất lượng của hoạt động trọng tài và tính hiệu quả, tiết kiệm, linh hoạt và thiết thực của phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Bên cạnh đó, các tổ chức trọng tài luôn quan tâm đến việc đầu tư phát triển đội ngũ trọng tài viên trẻ trong cộng đồng trọng tài viên thông qua việc xây dựng những diễn đàn như Young ISTAC, DIAC 10 và KCAB Next. Chẳng hạn như diễn đàn KCAB Next của Hàn Quốc được thành lập từ tháng 10/2018. Đây được coi là sân chơi cho các trọng tài viên trẻ tuổi để học hỏi, chia sẻ ý tưởng, kinh nghiệm. Diễn đàn được đặt dưới sự quản lý, điều hành của một ban điều hành gồm 13 trọng tài viên giàu kinh nghiệm tại Hàn Quốc, đại diện cho các lĩnh vực pháp lý khác và có những quốc tịch khác. Diễn đàn này đã hỗ trợ các trọng tài viên trẻ xây dựng mạng lưới quan hệ của mình, học hỏi kinh nghiệm, nâng cao kiến thức của bản thân cũng như tìm kiếm cơ hội phối hợp trong các hoạt động trọng tài trong tương lai.

Ngoài ra, việc tổ chức các cuộc thi về trọng tài như Willem C Vis Moot, Vis Moot East và cuộc thi trọng tài thương mại quốc tế của các trung tâm trọng tài cũng đã thu hút sự quan tâm, tham gia của nhiều sinh viên luật và các chuyên gia, cán bộ pháp lý trẻ tuổi. Tại Việt Nam, năm 2019, Trường Đại học Ngoại thương đã phối hợp với VIAC và Câu lạc bộ luật sư thương mại quốc tế tổ chức cuộc thi “Vietnam CISG Pre-Moot 2019”. Lấy cảm hứng từ cuộc thi Vis Moot quốc tế được tổ chức hàng năm tại Vienna (Áo) và HongKong, cuộc thi Việt Nam CISG Pre-Moot là vòng tập dượt quốc gia cho các đội thi trước khi tham gia đấu trường quốc tế. Dưới hình thức phiên trọng tài giả định (Moot Arbitration) dựa trên tình huống tranh chấp về hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế, các thí sinh tham dự cuộc thi sẽ được tìm hiểu không chỉ về các quy định và cách áp dụng CISG trong thực tiễn giải quyết tranh chấp mà còn được thực hành tranh tụng bằng tiếng Anh trước các hội đồng trọng tài bao gồm các chuyên gia uy tín trong nước và quốc tế. Cuộc thi được phát động từ tháng 11 năm 2018 và đã thu hút sự tham gia của hơn 30 đội thi là sinh viên tới từ các trường đại học trên cả nước. Cuộc thi được đánh giá như một “vườn ươm” tài năng – nơi phát triển và góp phần tạo ra thế hệ các thẩm phán, trọng tài viên, luật sư, chuyên gia có khả năng tham gia tranh tụng quốc tế, từ đó, đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực chất lượng cao trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu20.

Các tổ chức trọng tài cũng thường xuyên tổ chức các hội nghị, hội thảo thường niên và theo chuyên đề, qua đó góp phần làm sân chơi trọng tài ngày càng sôi nổi hơn. Sự kiện Tuần lễ Trọng tài Hong Kong hàng năm21 và Hội nghị thượng đỉnh trọng tài Trung Quốc đã trở thành một sự kiện hàng năm định kỳ tại khu vực Châu Á. Bên cạnh đó, SIAC cũng thường xuyên tổ chức đại hội trọng tài hai lần/năm cùng nhiều các hội thảo quốc tế khác. Tại Hàn Quốc, sự kiện Tuần lễ các phương thức giải quyết tranh chấp (ADR) Seoul được Bộ Tư pháp Hàn Quốc phối hợp với UNCITRAL và ICC đồng tổ chức hàng năm với sự tham gia của hàng trăm đại biểu đến từ các quốc gia trên thế giới. Ngoài ra, còn phải kể đến Hội nghị ADR quốc tế đầu tiên vào tháng 5/2018 được Thái Lan tổ chức, Tuần lễ ADR Châu Á được Malaysia tổ chức hàng năm, hay sự kiện Ngày Trọng tài được tổ chức vào tháng 8 hàng năm tại Đài Loan. Với những hoạt động sự kiện về trọng tài diễn ra sôi nổi trong khu vực Châu Á đã tạo ra một sân chơi thu hút đông đảo trọng tài viên và các chuyên gia pháp lý trên thế giới cùng tham dự, từ đó đem đến những kết quả phát triển tích cực cho hoạt động trọng tài trong thời gian vừa qua.

2.3. Các yếu tố khác

Xu hướng hội nhập kinh tế toàn cầu vẫn tiếp tục diễn ra mạnh mẽ – đây là một trong những nguyên nhân tạo ra yêu cầu thực tiễn cần phải liên tục hoàn thiện thể chế, nâng cao năng lực và cải thiện chất lượng dịch vụ đối với hoạt động trọng tài trên phạm vi thế giới.

Ngoài ra, công cuộc Cách mạng Công nghệ 4.0 cũng đã đặt ra những yêu cầu tăng cường việc ứng dụng công nghệ thông tin vào trong hoạt động trọng tài. Các tổ chức trọng tài đã có những bước tiến mạnh dạn như việc ban hành quy trình tự động hóa thủ tục tố tụng trọng tài của CAM- CCBC, hệ thống quản lý vụ việc điện tử của VIAC, ban hành Nghị định về tổ chức video conference trong quá trình xét xử trọng tài của Phòng Trọng tài quốc tế KCAB.

3. Những kết quả, thành công đạt được của hoạt động trọng tài tại Việt Nam trong 10 năm qua và phương hướng phát triển cho hoạt động trọng tài tại Việt Nam

3.1. Những kết quả, thành công đạt được của hoạt động trọng tài tại Việt Nam trong 10 năm qua

Trên cơ sở Luật trọng tài thương mại (Luật TTTM) được ban hành và có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2011, khung pháp lý về hoạt động trọng tài tại Việt Nam từng bước được hoàn thiện. Ngoài việc đẩy mạnh thực thi Luật TTTM, các bộ, ban, ngành, địa phương và các tổ chức đã triển khai nhiều hoạt động tuyên truyền, phổ biến, quảng bá về hoạt động trọng tài dưới nhiều hình thức khác nhau để giới thiệu phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài đến các doanh nghiệp Việt Nam cũng như các nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam.

Trong 10 năm triển khai Luật TTTM, hoạt động trọng tài tại Việt Nam đã có những chuyển biến tích cực cả về chất và lượng. Những thành công về mặt số lượng có thể kể đến sự phát triển số lượng trung tâm trọng tài và trọng tài viên ở Việt Nam; số lượng vụ việc tranh chấp được giải quyết bằng trọng tài cũng tăng nhiều (chỉ riêng trong giai đoạn 2011-2019, VIAC đã giải quyết 1.259 vụ tranh chấp, tăng 336% so với giai đoạn 2003-2010)22. Những thành công về mặt chất lượng bao gồm: 1) Luật TTTM đã tiếp thu nhiều chuẩn mực của pháp luật quốc tế trong Luật Mẫu về Trọng tài; 2) tôn trọng quyền tự do thỏa thuận của các bên; 3) xác lập vai trò của Tòa án đối với hoạt động trọng tài; 4) xác lập nguyên tắc mất quyền phản đối; và 5) mở rộng thẩm quyền cho hội đồng trọng tài, giúp quá trình tố tụng trọng tài hiệu quả hơn (bao gồm thẩm quyền triệu tập nhân chứng; thẩm quyền áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời; thẩm quyền không chấp nhận các sửa đổi, bổ sung đơn khởi kiện, đơn kiện lại, bản tự bảo vệ trong trường hợp có sự lạm dụng nhằm gây khó khăn cho việc ra phán quyết trọng tài)23.

3.2. Phương hướng phát triển cho hoạt động trọng tài tại Việt Nam

Với mục tiêu hướng tới việc phát triển hoạt động trọng tài tại Việt Nam theo hướng uy tín, linh hoạt, thân thiện, minh bạch và chất lượng, tác giả xin đề xuất một số phương hướng phát triển hoạt động trọng tài tại Việt Nam, bao gồm:

– Nhà nước cần tiếp tục quan tâm và có chính sách hỗ trợ hoạt động trọng tài phát triển trong bối cảnh thực tiễn mới, đặc biệt trong tình hình tác động, dư âm của bệnh dịch Covid-9 sẽ còn ảnh hưởng lâu dài và sâu rộng. Những chính sách hỗ trợ hoạt động trọng tài cần được cụ thể hóa, phù hợp với thực tiễn như hỗ trợ hoạt động và mở rộng của các trung tâm trọng tài; hỗ trợ tiến hành nghiên cứu về cách thức, giải pháp phát triển hoạt động trọng tài…

– Nhà nước cần có chính sách quy hoạch đối với những tổ chức trọng tài trọng điểm, tránh trường hợp số lượng tổ chức trọng tài quá nhiều và hoạt động dàn trải, không đạt chất lượng theo các tiêu chuẩn quốc tế, từ đó làm giảm sức cạnh tranh của hoạt động trọng tài Việt Nam trên trường quốc tế.

– Nhà nước cần có chính sách đẩy mạnh việc nâng cao năng lực cho đội ngũ trọng tài viên, chú trọng vào hoạt động đào tạo, bồi dưỡng nâng cao kinh nghiệm chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ cũng như nghiên cứu để ủng hộ, hỗ trợ việc hình thành các sân chơi, mạng lưới cho đội ngũ trọng tài viên như kinh nghiệm từ các quốc gia trong khu vực.

– Các trung tâm trọng tài tại Việt Nam cần tiếp tục nghiên cứu khả năng hoàn thiện thể chế; tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, đẩy mạnh công tác số hóa vào trong hoạt động trọng tài của mình; đầu tư cho việc nâng cao năng lực của đội ngũ trọng tài viên của trung tâm; tích cực tham gia các diễn đàn khu vực và quốc tế để trau dồi kinh nghiệm; thiết chặt mối quan hệ hợp tác, phối hợp với các cơ quan có thẩm quyền (tòa án, cơ quanthi hành án).

– Bản thân các trọng tài viên cũng cần tự trao dồi năng lực, kiến thức, kinh nghiệm và kỹ năng của bản thân mình, đáp ứng những yêu cầu thực tiễn phát sinh từ việc giải quyết các tranh chấp thương mại, kinh doanh hiện nay./.

CHÚ THÍCH

1. Thạc sỹ, Học viện Tư pháp.
2. Theo đó, Hội đồng trọng tài UNICTRAL đưa ra phán quyết yêu cầu Chính phủ Việt Nam bồi thường khoản tiền trị giá khoảng 45 triệu USD cho ông Trịnh Vĩnh Bình và công ty của ông; xem: http://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/2019/12/23/2019-in-review-reflections-on-another-year-of-arbitration- in-southeast-asia/?doing_wp_cron=1596364796.5993220806121826171875
3. “Trung tâm trọng tài Đài Bắc ban hành quy tắc trọng tài quốc tế”, Tuần báo trọng tài toàn cầu, ngày 28/7/2017. Xem: https://globalarbitrationreview.com/article/1144632/taiwanese-centre-launches-international-rules, truy cập ngày 02/8/2020.
4. “Quy tắc trọng tài năm 2017 của Viện trọng tài Thái Lan,” cổng thông tin điện tử của Viện trọng tài Thái Lan, ngày 30/12/2016. Xem: https://tai-en.coj.go.th/th/content/category/detail/id/7751/iid/124760, truy cập ngày 02/8/2020.
5. Ross, Alison, Trung tâm mới AIAC ban hành bộ quy tắc trọng tài mới, Tuần báo trọng tài toàn cấu, ngày 28/02/2018. Xem: https://globalarbitrationreview.com/article/1166180/newly-named-aiac-to-launch-new-rules, truy cập ngày 02/8/2020.
6. Knight, Sian, HKIAC công bố Quy tắc trọng tài sửa đổi năm 2018,Holman Fenwick & Willan Website, vào ngày 31/10/2018. Xem: http://www.hfw.com/The-HKIAC-in-action-to-issue-updated-Administered-Rules-2018-Oct- 18, truy cập ngày 02/8/2020.
7. Gilmore, David, Ribero, John, Beer, Sam, & Jolley, Ben, Các bộ quy tắc mới năm 2019 của JCAA: Bộ ba trong một?, Diễn đàn trọng tài Kluwer, ngày 08/02/2019. Xem: http://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/2019/02/08/new-2019-jcaa-rules-is-three-a-crowd/, truy cập ngày 02/8/2020.
8. Bates, Jr., Albert, Chuyên gia trọng tài quốc tế giới thiệu và đánh giá bộ quy tắc trọng tài sửa đổi, cổng thông tin điện tử của công ty luật Pepper Hamilton, tháng 9/2018. Xem: https://www.pepperlaw.com/publications/international-arbitration- experts-provide-overviews-analysis-of-updated-arbitration-rules-2018-10-01/, truy câp ngày 02/8/2020.
9. Phòng CIESP/FIESP ban hành quy định về áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, Phòng Hòa giải và Trọng tài – cổng thông tin điện tử của CIESP / FIESP, ngày 07/01/2019. Xem: http://www.camaradearbitragemsp. com.br/en/noticias/20190107_Chamber_Launches_Interim_Arbitrator_Proceeding.html, truy cập ngày 02/8/2020.
10. “Số liệu, hoạt động và tính minh bạch: Yếu tố góp phần cho sự phát triển của CAM-CCBC trong năm 2018,cổng thông tin điện tử của Trung tâm Trọng tài và Hòa giải của Phòng Thương mại Brazil-Canada, ngày 28/02/2019. Xem: https://ccbc.org.br/cam-ccbc-centro-arbitragem-mediacao/en/noticias-cam-ccbc/novidades-cam-ccbc/cam- news/numeros-acciones-y-transparencia-el-crecimiento-del-cam-ccbc-en-2018/, truy cập ngày 02/8/2020.
11. Phần Lời nói đầu, Báo cáo năm 2018 của VIAC, tháng 3/2019. Xem: https://www.viac.eu/images/documents/ Jahresbericht_2018.pdf, truy cập ngày 02/8/2020.
12. Đại hội Seoul về ADR năm 2018: Các sáng kiến cho giải pháp giải quyết tranh chấp trong tương lai,Phòng Trọng tài quốc tế KCAB LinkedIn Profile,ngày 14/12/2018. Xem: https://www.linkedin.com/pulse/seoul-adr-festival- 2018-innovating-future-dispute-4-9-international/, truy cập ngày 02/8/2020.
13. Xem thêm tại: https://www.scmp.com/news/hong-kong/law-and-crime/article/3005025/how-hong-kong-plans-take-arbitration-online-new-ebram.
14. Xem thêm tại: https://www.modron.com.
15. Yong, Lacey, SCC ban hành chính sách chỉ định trọng tài viên, Tuần báo trọng tài toàn cầu, ngày 20/11/2017. Xem: https://globalarbitrationreview.com/article/1150719/scc-publishes-policy-on-appointing-arbitrators, truy cập ngày 02/8/2020.
16. Trung tâm trọng tài Thành phố Thẩm Quyến giới thiệu thủ tục phúc thẩm, Tuần báo trọng tài toàn cầu, ngày 03/01/2019. Xem tại: https://globalarbitrationreview.com/article/1178592/shenzhen-centre-introduces-appellate- procedure, truy cập ngày 14/9/2020.
17. Klimov, Yaroslav và Panov, Andre, Cải cách pháp luật trọng tài tại Nga: Khung pháp lý mới, Báo cáo Trọng tài quốc tế của  Norton  Rose  Fulbright,  Số  7,  tháng  9/2016.  Xem  tại:  https://www.nortonrosefulbright.com/media/files/nrf/nrfweb/imported/international-arbitration-report—issue-7.pdf?la=en&revision=2b95e882-b426- 4aa1-952e-6270bebf896b, truy cập ngày 14/9/2020.
18. Lim, Sean, Han, Yewon, & Kim, Saemee, Hàn Quốc,Báo cáo năm 2016-2017 của về hoạt động trọng tài quốc tế của Baker McKenzie. Xem tại: Available: https://globalarbitrationnews.com/wp-content/uploads/2017/06/South- Korea.pdf, năm 2017, truy cập ngày 19/9/2020.
19. Mendiola, John, Chương trình cấp visa rút gọn của Thái Lan: Hướng dẫn tóm tắt,trang thông tin pháp lý Silk. Xem tại: https://silklegal.com/thailands-smart-visa-a-quick-guide/, ngày 11/12/2018, truy cập ngày 19/9/2020.
20. Xem tại: https://www.viac.vn/goc-nhin-trong-tai-vien/bai-hoc-lap-phap-mang-ten-bo-luat-hinh-su-a582.html, truy cập ngày 20/9/2020.
21. KCAB NEXT Diễn đàn mới cho thế hệ trọng tài viên trẻ, trang thông tin điện tử của Tổ chức KCAB quốc tế, ngày 08/02/2019, Xem tại: http://www.kcabinternational.or.kr/user/Board/comm_notice_view.do?BBS_NO=401&BD_NO=169& CURRENT_MENU_CODE=MENU0025&TOP_MENU_CODE=MENU0024, truy cập ngày 20/9/2020.
22. Đỗ Văn Đạt, Luật Trọng tài thương mại năm 2010: Hành trình phát triển, bài tham luận tại Tuần lễ Trọng tài và Hòa giải thương mại Việt Nam năm 2020.
23. Vũ Ánh Dương, Thực tiễn thi hành Luật trọng tài tại Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam, xem tại: https://www.viac.vn/images/Resources/Legal-Research-and-Study/20722_Thuc-tien-thi-hanh-luat-trong- tai/Papers_Bao-cao-10-nam-Luat-Trong-tai-thuong-mai_VADuong.pdf,truy cập ngày 20/9/2020.