Khởi tố bị can là gì? Thẩm quyền và thủ tục khởi tố bị can?

Mục lục

Khởi tố bị can là việc cơ quan có thẩm quyền quyết định khởi tố về hình sự một người hoặc một pháp nhân thương mại đã thực hiện hành vi phạm tội là cơ sở pháp lý mở đầu việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với họ. Vậy Khởi tố bị can là gì? Thẩm quyền và thủ tục khởi tố bị can?

Xem thêm bài viết về “Khởi tố bị can”

Một số nội dung sửa đổi, bổ sung cơ bản trong phần khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử vụ án hình sự của Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 – TS. Lê Huỳnh Tấn Duy
Phân biệt “Khởi tố vụ án hình sự” và “Khởi tố bị can” – ThS. LS. Phạm Quang Thanh

1. Khởi tố bị can là gì?

Khởi tố bị can không phải là một biện pháp điều tra thu thập chứng cứ, mà quyết định khởi tố bị can là cơ sở pháp lý cho các hoạt động điều tra và xử lý đối với người hoặc pháp nhân thương mại phạm tội theo đúng quy định của pháp luật. Đây là cơ sở pháp lý cho các hoạt động tố tụng hình sự như áp dụng các biện pháp ngăn chặn, các biện pháp cưỡng chế khác và các biện pháp điều tra theo quy định của pháp luật.

Xem thêm tài liệu liên quan:

Khoản 1 Điều 179 Bộ luật Tố tụng hình sự quy định “Khi có đủ căn cứ để xác định một người hoặc pháp nhân đã thực hiện hành vi mà Bộ luật hình sự quy định là tội phạm thì Cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố bị can”. Tức là phải có các tài liệu chứng cứ để khẳng định rằng một người hoặc một pháp nhân đã thực hiện hành vi có đủ yếu tố cấu thành một tội phạm được quy định trong Bộ luật hình sự (phải chỉ rõ khởi tố theo tội danh nào, điều khoản nào của Bộ luật hình sự).

2. Tài liệu, chứng cứ để quyết định khởi tố bị can

Tài liệu, chứng cứ để khởi tố có thể là: Biên bản khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi, lời khai của người làm chứng, người bị hại, báo cáo của thanh tra, cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội, kết luận giám định, lý lịch của người phạm tội…

3. Thẩm quyền khởi tố bị can

Những người sau đây có quyền ra quyết định khởi tố bị can

Thủ trường Cơ quan điều tra
Viện trưởng Viện kiểm sát
Thủ trưởng đơn vị Bộ đội biên phòng, cơ quan Hải quan, cơ quan Kiểm lâm, lực lượng Kiểm ngư đối với trường hợp phạm tội quả tang ít nghiêm trọng…

4. Thủ tục khởi tố bị can

Quyết định khởi tố bị can phải được thể hiện bằng văn bản.

Nội dung quyết định khởi tố bị can bao gồm những vấn đề sau đây: Thời gian, địa điểm ra quyết định; Họ tên chức vụ người ra quyết định; Họ tên, ngày tháng năm sinh, nghề nghiệp hoàn cảnh gia đình của bị can; Bị can bị khởi tố về tội gì, theo điều khoản nào của Bộ luật hình sự, thời gian địa điểm phạm tội và những tình tiết khác của hành vi phạm tội.

Nếu bị can bị khởi tố về nhiều tội khác nhau thì trong quyết định phải ghi rõ từng tội danh và điều khoản của Bộ luật hình sự được áp dụng. Nếu trong vụ án có nhiều bị can thì mỗi bị can có quyết định khởi tố riêng.

Cơ quan có quyết định khởi tố bị can phải giao ngay quyết định này cho bị can và giải thích quyền và nghĩa vụ cho họ, phải lập biên bản giao nhận. Bị can phải ký vào biên bản và có quyền ghi ý kiến của mình về việc bị khởi tố.

Xem thêm bài viết về “Bị can”

Thủ tục tố tụng thân thiện đối với bị can, bị cáo là người chưa thành niên phạm tội – TS. Nguyễn Hữu Thế Trạch
Nội luật hóa các quy định của Công ước quốc tế về chống tra tấn đối với hoạt động hỏi cung bị can trong tố tụng hình sự Việt Nam – TS. Võ Thị Kim Oanh & ThS. Lê Thị Thùy Dương
So sánh “Hỏi cung bị can” và “Lấy lời khai người làm chứng” – ThS. LS. Phạm Quang Thanh
Quy định về “Bắt bị can, bị cáo để tạm giam” trong tố tụng hình sự – ThS. LS. Phạm Quang Thanh
Phân biệt “Khởi tố vụ án hình sự” và “Khởi tố bị can” – ThS. LS. Phạm Quang Thanh

5. Các hoạt động tố tụng sau khi khởi tố bị can

Sau khi khởi tố bị can, Cơ quan điều tra phải chụp ảnh, lập danh chỉ bản của bị can và đưa vào hồ sơ vụ án.

Trong thời hạn 24 giờ kể từ khi ra quyết định khởi tố bị can, Cơ quan điều tra phải gửi quyết định khởi tố bị can và tài liệu liên quan đến việc khởi tố bị can cho Viện kiểm sát cùng cấp để xem xét phê chuẩn việc khởi tố. Trường hợp Viện kiểm sát quyết định khởi tố bị can thì Quyết định khởi tố bị can của Viện kiểm sát phải được gửi cho Cơ quan điều tra để tiến hành điều tra.

Trong thời hạn 3 ngày, kể từ ngày nhận được quyết định khởi tố bị can, Viện kiểm sát phải quyết định phê chuẩn hoặc quyết định hủy bỏ quyết định khởi tố bị can và gửi cho Cơ quan điều tra.

Trong trường hợp phát hiện có người đã thực hiện hành vi phạm tội nhưng chưa bị khởi tố thì Viện kiểm sát yêu cầu Cơ quan điều tra quyết định khởi tố bị can.

Cơ quan điều tra phải giao ngay quyết định khởi tố bị can của mình hoặc của Viện kiểm sát và giải thích quyền, nghĩa vụ cho bị can. Nếu Viện kiểm sát phê chuẩn hoặc hủy bỏ quyết định khởi tố bị can thì ngay sau khi nhận được quyết định hủy bỏ đó, Cơ quan điều tra phải giao ngay cho người bị khởi tố. Việc giao nhận quyết định phải được lập biên bản.

Khi tiến hành điều tra, nếu có căn cứ xác định hành vi phạm tội của bị can không phạm vào tội đã khởi tố hoặc còn hành vi phạm tội khác thì Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát ra quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố. Các thủ tục đối với quyết định thay đổi bổ sung quyết định khởi tố bị can được tiến hành như quyết định khởi tố bị can.

Khi xét thấy việc bị can tiếp tục giữ chức vụ gây khó khăn cho việc điều tra (bị can có thể lợi dụng chức vụ để tiếp tục phạm tội, tiêu hủy chứng cứ, gây áp lực đối với người làm chứng…) thì Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát có quyền kiến nghị với Cơ quan, tổ chức có thẩm quyền quản lý bị can, tạm đình chỉ chức vụ của bị can. Trong thời hạn bảy ngày, kể từ ngày nhận được kiến nghị, các cơ quan, tổ chức này phải trả lời bằng văn bản cho Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát đã có kiến nghị.

Cơ quan điều tra cần gửi cho cơ quan, tổ chức có thẩm quyền quản lý bị can công văn yêu cầu và bản sao quyết định khởi tố bị can. Nếu cơ quan quản lý bị can không giải quyết yêu cầu của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát thì có quyền kiến nghị lên cơ quan cấp trên của cơ quan quản lý bị can./.