Góp ý dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thi hành án hình sự về Quản lý, giam giữ phạm nhân

Góp ý dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thi hành án hình sự (THAHS) về Quản lý, giam giữ phạm nhân

• Một số vấn đề về giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù đối với phạm nhân – TS. Võ Thị Kim Oanh & ThS. Nguyễn Quang Vũ
• Bảo đảm quyền của người chưa thành niên là con của phạm nhân trong pháp Luật Thi hành án hình sự Việt Nam – ThS. Vũ Thị Thúy & ThS. Nguyễn Thị Kiều Oanh

TỪ KHÓA: Giam giữ phạm nhân, bổ sung Luật Thi hành án hình sự, Luật sửa đổi,

1. Phân tích nội dung về quản lý, giam giữ phạm nhân

1.1. Tên của điều luật

Điều 27, Luật Thi hành án hình sự (THAHS) năm 2010 có tên gọi là: “Giam giữ phạm nhân”. Dự thảo Luật thay đổi tên gọi là: “Quản lý, giam giữ phạm nhân”. Sự thay đổi này là hợp lý vì trong nội dung của điều luật có đề cập việc chia phạm nhân thành các tổ, đội để lao động, học tập và sinh hoạt,[1] hoạt động này về thực chất là quản lý, không phải là giam giữ phạm nhân.

1.2. Cách diễn đạt ngôn ngữ, lỗi kỹ thuật

a. Cụm từ “người có bệnh truyền nhiễm đặc biệt nguy hiểm”

Tại Điều 27 khoản 2 điểm đ Luật THAHS sửa đổi vẫn giữ nguyên so với Luật THAHS hiện hành khi quy định việc bố trí giam giữ riêng đối với phạm nhân là người có bệnh truyền nhiễm đặc biệt nguy hiểm.

Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam hiện hành cũng có sự thay đổi liên quan đến thuật ngữ này. Thuật ngữ “người có bệnh truyền nhiễm nguy hiểm” được đề cập trước khi có Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015. Tại Điều 15 Quy chế tạm giữ, tạm giam (văn bản hợp nhất năm 2014) quy định việc giam, giữ bố trí theo khu vực và phân loại đối với “Người có bệnh truyền nhiễm nguy hiểm”. Tuy nhiên khi có Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015, thuật ngữ này được thay đổi là “Người mắc bệnh truyền nhiễm nhóm A”.[2]

Sự thay đổi thuật ngữ trong Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015 có thể là ví dụ cho Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật THAHS. Việc sử dụng thuật ngữ nên căn cứ vào luật để đảm bảo tính chính xác. Theo đó, phân loại bệnh truyền nhiễm căn cứ vào Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm năm 2007,[3] gồm 3 nhóm:

– Nhóm A: gồm các bệnh truyền nhiễm đặc biệt nguy hiểm có khả năng lây truyền rất nhanh, phát tán rộng và tỷ lệ tử vong cao hoặc chưa rõ tác nhân gây bệnh.

– Nhóm B gồm các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm có khả năng lây truyền nhanh và có thể gây tử vong.

– Nhóm C gồm các bệnh truyền nhiễm ít nguy hiểm, khả năng lây truyền không nhanh.

Nếu dùng thuật ngữ “bệnh truyền nhiễm đặc biệt nguy hiểm” thì không đủ nội hàm để mô tả các bệnh thuộc nhóm A. Điều này cho thấy việc gọi tên bệnh truyền nhiễm theo nhóm sẽ chính xác hơn. Do vậy, Dự thảo Luật cũng cần sửa đổi thành “Phạm nhân là người mắc bệnh truyền nhiễm nhóm A”.

b. Thuật ngữ “quy chế trại giam”

Điều 27 khoản 2 điểm g sửa đổi, bổ sung đề cập đến “Phạm nhân thường xuyên vi phạm nội quy, quy chế trại giam”. Nội dung điểm này cũng giữ nguyên so với Luật THAHS hiện hành. Trước khi có Luật THAHS năm 2010, những quy định liên quan đến phạm nhân đang chấp hành hình phạt tù tại các trại giam và trại tạm giam được thực hiện theo Quy chế trại giam (được ban hành kèm theo Nghị định số 113/2008/NĐ-CP ngày 28 tháng 10 năm 2008 của Chính phủ ban hành Quy chế trại giam).

Tuy nhiên, về cơ sở pháp lý, kể từ khi có Luật THAHS năm 2010, việc xử lý vi phạm của phạm nhân chủ yếu dựa vào nội quy của cơ sở giam giữ, không dựa vào quy chế nào cả. Điều này chúng ta cũng thấy rõ trong Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015 khi quy định phân loại, quản lý người bị tạm giữ, người bị tạm giam, Luật này đã đề cập rõ: “Người thường xuyên vi phạm nội quy của cơ sở giam giữ”,[4] không đề cập quy chế cơ sở giam giữ.

Do vậy, Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật THAHS cũng cần sửa đổi thành: “Phạm nhân thường xuyên vi phạm nội quy cơ sở giam giữ”.

c. Lỗi kỹ thuật tại Điều 27 khoản 3 sửa đổi, bổ sung

Điều 27 khoản 3 Luật THAHS sửa đổi, bổ sung quy định: “Trong trại tạm giam, những phạm nhân quy định tại điểm a và e khoản 2 Điều này được bố trí giam giữ riêng”. Nội dung khoản 3 này được giữ lại hoàn toàn so với quy định tại Điều 27 khoản 3 Luật THAHS hiện hành. Trong khi đó, điểm e khoản 2 Điều 27 của Luật hiện hành đã được thay đổi thành điểm g khoản 2 Điều 27 của Dự thảo Luật.

Như vậy, khoản 3 Điều 27 Luật THAHS sửa đổi, bổ sung phải là: “Trong trại tạm giam, những phạm nhân quy định tại điểm a và g khoản 2 Điều này được bố trí giam giữ riêng”.

1.3. Việc bố trí giam giữ riêng trong các khu giam giữ ở trại giam

a. Quy định đối với phạm nhân là người đồng tính và người chuyển giới

i. Sự cần thiết

Việc quy định thêm đối tượng là người đồng tính và người chuyển giới là phù hợp với các đạo luật đã có hiệu lực thi hành và thực tiễn cuộc sống. Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 không cấm hành vi kết hôn giữa những người cùng giới tính, nhưng cũng không thừa nhận hôn nhân giữa những người cùng giới tính.[5] Bộ luật Dân sự năm 2015 đã có bước tiến lớn khi lần đầu tiên thừa nhận việc chuyển giới và cho phép chuyển giới: “Việc chuyển đổi giới tính được thực hiện theo quy định của luật. Cá nhân đã chuyển đổi giới tính có quyền, nghĩa vụ đăng ký thay đổi hộ tịch theo quy định của pháp luật về hộ tịch; có quyền nhân thân phù hợp với giới tính đã được chuyển đổi theo quy định của Bộ luật này và luật khác có liên quan”.[6] Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015 cũng đã quy định việc giam giữ đối với người bị tạm giữ, người bị tạm giam là người đồng tính và người chuyển giới.[7] Dưới góc độ thực tế, người dân đã có cái nhìn cởi mở hơn đối với người có giới tính khác với hai giới tính truyền thống (là nam hoặc nữ). Hình tượng người đồng tính, người chuyển giới đã xuất hiện nhiều hơn trong lĩnh vực điện ảnh, văn nghệ và các loại hình giải trí khác. Như vậy, có thể nói rằng, người đồng tính và người chuyển giới thực sự đang là một thành viên trong xã hội và thực tế đã xuất hiện phạm nhân thuộc đối tượng này tại các cơ sở giam giữ.

Chúng ta khẳng định cần thiết phải có quy định việc giam giữ đối với người đồng tính và người chuyển giới nhưng vấn đề là quy định việc bố trí khu vực giam, phòng giam như thế nào cho phù hợp với quy định của pháp luật và điều kiện cơ sở vật chất hiện nay tại các trại giam.

ii. Tính hợp lý của quy định

Điều 27 khoản 2 Luật THAHS sửa đổi, bổ sung có quy định: đối với phạm nhân là người đồng tính, người chuyển giới được bố trí giam giữ riêng. Thuật ngữ “giam giữ riêng” được hiểu là: giam giữ theo khu vực riêng. Trong khu vực riêng này giam những người đồng tính với nhau; những người chuyển giới với nhau. Do người đồng tính có 2 loại: đồng tính nam (tiếng Anh gọi là gay) và đồng tính nữ (tiếng Anh gọi là lesbian) nên quy định giam giữ chung người đồng tính được hiểu cụ thể là: giam giữ chung những người đồng tính nam với nhau, những người đồng tính nữ với nhau. Như vậy, ở trong khu vực giam giữ người đồng tính, người chuyển giới sẽ có các buồng giam giữ những người đồng tính, buồng giam những người chuyển giới.

Quy định này nảy sinh một số vấn đề cần phải xem xét thêm, cụ thể như sau:

Một là, hiện tại chưa có cơ sở pháp lý để xác định người đồng tính, người chuyển giới. Hiệp hội tâm lý học Mỹ đã có khái niệm chung về LGBT, được viết tắt tiếng Anh của các từ lesbian (đồng tính nữ), gay (đồng tính nam), bisexual (song tính), transgender (chuyển giới). Theo một số tác giả:[8]

– Đồng tính là người có cảm giác hấp dẫn về tình cảm, thể chất với người cùng giới;

– Song tính là người có cảm giác hấp dẫn về tình cảm, thể chất với cả hai giới;

– Chuyển giới là trạng thái khi một người có giới tính sinh học không trùng với bản dạng giới hay thể hiện giới của họ (ví dụ, có cơ thể là nam và nghĩ mình là nữ, hoặc bề ngoài như nữ). Người chuyển giới có thể đã phẫu thuật để thay đổi cơ thể nhưng cũng có thể không phẫu thuật.

Như vậy, việc xác định người đồng tính và người chuyển giới cần có kết quả giám định cả về mặt tâm lý và sinh lý. Tuy nhiên, hiện nay tại Việt Nam chưa có quy định cụ thể về vấn đề này. Khi chưa có cơ sở pháp lý thì chưa thể tổ chức giam giữ người đồng tính và người chuyển giới.

Thực tế tại các trại giam thuộc Bộ Công an, do đã xuất hiện các trường hợp không rõ giới tính nên Tổng cục Cảnh sát Thi hành án hình sự và hỗ trợ tư pháp (THAHS và HTTP) đã có hướng dẫn việc tổ chức giam giữ như sau:

“Phạm nhân chưa xác định giới tính là nam hay nữ, gồm: các đối tượng có khuyết tật bẩm sinh, đối tượng đã chuyển đổi giới tính một phần hoặc hoàn toàn, chưa xác định lại giới tính thì Giám thị trại giam đề nghị Cơ quan y tế có thẩm quyền xác định lại giới tính để bố trí giam giữ theo quy định. Trong thời gian chờ làm thủ tục xác định lại giới tính, phải bố trí giam giữ riêng. Trường hợp Cơ quan y tế có thẩm quyền tiến hành xác định lại giới tính nhưng không xác định rõ giới tính thì vẫn phải bố trí giam giữ riêng.”[9]

Như vậy, Tổng cục Cảnh sát THAHS và HTTP đã có hướng dẫn về phạm nhân có nghi ngờ là chuyển giới. Tuy nhiên, Cơ quan y tế có thẩm quyền cũng chưa xác định được rõ ràng do chưa có luật về chuyển đổi giới tính.

Hai là, theo quy định pháp luật hiện tại, đồng tính luyến ái và quan hệ tình dục giữa phạm nhân với nhau bị cấm. Nội quy trại giam quy định: “Cấm các hình thức đồng tính luyến ái, quan hệ tình dục giữa phạm nhân với nhau hoặc với người khác (trừ quan hệ vợ, chồng khi được phép)”.[10] Tổng cục Cảnh sát THAHS và HTTP hướng dẫn: “Những phạm nhân có quan hệ đồng tính luyến ái thì tùy theo mức độ vi phạm để xử lý kỷ luật, đồng thời phân hóa, bóc tách để giam giữ ở những buồng giam khác nhau”.[11] Như vậy, quy định của Dự thảo Luật sẽ dẫn đến trường hợp những người đồng tính được giam giữ cùng phòng giam có quan hệ luyến ái và có thể xảy ra quan hệ tình dục giữa những người đồng tính. Ngoài ra, khả năng xảy ra mâu thuẫn tình ái, ghen tuông giữa những người đồng tính dẫn đến nguy cơ xung đột, đánh giết nhau giữa các phạm nhân. Điều này sẽ làm mất an toàn trại giam, khả năng phạm nhân vi phạm pháp luật hoặc phạm tội sẽ tăng cao.

Ba là, chưa có cách hiểu thống nhất về người chuyển giới. Do chưa có luật về chuyển giới tính nên hiện nay có nhiều cách hiểu khác nhau về người chuyển giới. Đa số cách hiểu của những người thi hành án phạt tù, nhất là cán bộ trại giam đều cho rằng: người chuyển giới nhất thiết phải trải qua phẫu thuật một phần hoặc hoàn toàn. Trong khi đó, định nghĩa do Hiệp hội tâm lý Mỹ đưa ra, người chuyển giới không nhất thiết phải phẫu thuật. Vậy nếu người chuyển giới không phẫu thuật hoặc không phẫu thuật bộ phận sinh dục thì tổ chức giam giữ như thế nào, đây thật sự là một vướng mắc cần giải quyết. Thực tiễn sẽ nảy sinh trường hợp hai phạm nhân là người chuyển giới nữ được giam chung với nhau, trong khi đó một người đã giải phẫu có bộ phận sinh dục nữ, người còn lại vẫn còn bộ phận sinh dục nam. Điều này dẫn đến nhiều nguy cơ không thể lường trước được.

b. Chưa có quy định việc giam giữ riêng đối với phạm nhân là người đồng tính và người chuyển giới trong trại tạm giam

Điều 27 khoản 3 Luật THAHS sửa đổi, bổ sung quy định: “Trong trại tạm giam, những phạm nhân quy định tại điểm a (phạm nhân nữ) và e (phạm nhân có dấu hiệu bị bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình trong thời gian chờ quyết định của Tòa án) khoản 2 Điều này được bố trí giam giữ riêng”. Quy định dẫn đến bất cập sau đây:

Luật THAHS năm 2010 quy định: Bộ trưởng Bộ Công an căn cứ yêu cầu quản lý người bị tạm giam, tạm giữ để quyết định đưa người chấp hành án phạt tù có thời hạn từ 5 năm trở xuống không phải là người chưa thành niên, người nước ngoài, người mắc bệnh truyền nhiễm nguy hiểm hoặc nghiện ma tuý để phục vụ việc tạm giam, tạm giữ. Số lượng người chấp hành án phạt tù phục vụ việc tạm giam, tạm giữ được tính theo tỷ lệ trên tổng số người bị tạm giam, tạm giữ nhưng tối đa không vượt quá 15%.[12]

Như vậy, sẽ có trường hợp phạm nhân là người đồng tính, người chuyển giới chấp hành án phạt tù tại trại tạm giam, nhà tạm giữ. Trong khi đó, Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015 quy định người bị tạm giữ, người bị tạm giam là người đồng tính, người chuyển giới có thể được bố trí giam giữ ở buồng riêng.[13] Những quy định này dẫn đến điểm không hợp lý là cũng là đối tượng đồng tính, chuyển giới nhưng nếu là người bị tạm giữ, tạm giam thì có thể được giam giữ tại buồng riêng nhưng nếu là phạm nhân thì không được.

c. Quy định trường hợp Thủ trưởng cơ sở giam giữ quyết định giam giữ chung phạm nhân

Điều 27 khoản 4 Luật THAHS sửa đổi, bổ sung quy định: “Trong trường hợp đặc biệt, do điều kiện thực tế mà trại giam, trại tạm giam, nhà tạm giữ không thể đáp ứng yêu cầu giam giữ riêng hoặc để bảo đảm an toàn cho phạm nhân thì Giám thị trại giam, trại tạm giam, Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện, Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu và tương đương có thể quyết định bằng văn bản việc giam giữ chung người trên 18 tuổi, người dưới 18 tuổi và người nước ngoài. Quyết định giam giữ chung phải được gửi đến Viện kiểm sát có thẩm quyền.”

Quy định này cũng tạo thuận lợi cho các cơ sở giam giữ chưa đảm bảo điều kiện về cơ sở vật chất cho việc giam giữ riêng. Đồng thời, quy định này cũng cho thấy tính hợp lý khi Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015 cũng đã đề cập vấn đề tương tự: “Trong trường hợp đặc biệt, do điều kiện thực tế mà nhà tạm giữ, trại tạm giam không thể đáp ứng được yêu cầu giam giữ riêng hoặc để bảo đảm yêu cầu điều tra, truy tố, xét xử, bảo đảm an toàn cho người bị tạm giữ, người bị tạm giam thì Trưởng nhà tạm giữ, Giám thị trại tạm giam, Trưởng buồng tạm giữ đồn biên phòng phối hợp với cơ quan đang thụ lý vụ án quyết định bằng văn bản những người được giam giữ chung.”[14]

Tuy nhiên trong Dự thảo Luật lại quy định chi tiết đối tượng có thể được quyết định giam giữ chung là: người trên 18 tuổi, người dưới 18 tuổi và người nước ngoài. Cách diễn đạt như trên về thực chất lại bao hàm toàn bộ các đối tượng được quy định tại khoản 2, Điều 27 sửa đổi. Nếu như vậy thì không cần diễn đạt dài dòng mà chỉ cần ghi: “… có thể quyết định bằng văn bản những phạm nhân được giam giữ chung”.

Đây là quy định mới so với Luật THAHS hiện hành nhằm tháo gỡ vướng mắc trong thực tiễn thi hành án khi một số trường hợp việc giam chung một số đối tượng theo quy định phải giam giữ riêng lại có hiệu quả hơn. Ví dụ, một số phạm nhân là người dưới 18 tuổi có đặc điểm tâm lý phức tạp, dễ bị kích động, dễ tìm đến hành động tự sát, trong trường hợp này nếu để họ một mình sẽ nguy hiểm nên cần có người trên 18 tuổi ở cùng.

Ngoài ra, trong trường hợp phạm nhân là người đồng tính, người chuyển giới không thể giam cùng với người chuyển giới và cũng không thể giam chung với người cùng giới tính với họ thì Thủ trưởng cơ sở giam giữ có thể quyết định giam chung với đối tượng khác nhưng vẫn đảm bảo an toàn. Ví dụ về một trường hợp thực tế tại một trại giam thuộc Bộ Công an. Một người có giới tính nam đã sang Thái Lan phẫu thuật chuyển giới thành nữ (do tại Việt Nam không cho phép thực hiện). Khi trở về Việt Nam, do không được thừa nhận nên người này không thể làm các giấy tờ để công nhận giới tính mới, trong giấy tờ tùy thân, người này vẫn được xác định giới tính là nam mặc dù các bộ phận cơ thể đều là của nữ giới. Sau đó, người này thực hiện hành vi phạm tội, được tòa xét xử, buộc tội và có quyết định thi hành án phạt tù. Thực hiện quyết định này, người này được chuyển đến chấp hành án tại một trại giam thuộc Bộ Công an. Vấn đề đã nảy sinh khi bố trí giam giữ phạm nhân có giới tính nam nhưng lại có các bộ phận của nữ, kể cả bộ phận sinh dục. Vấn đề thật sự nan giải:

– Nếu căn cứ vào hồ sơ phạm nhân thì phạm nhân có giới tính nam phải giam cùng với phạm nhân nam. Nhưng nếu giam như vậy sẽ không an toàn cho bản thân phạm nhân đó vì người này đã có bộ phận sinh dục nữ, khi giam chung với phạm nhân nam khác thì nguy cơ quan hệ tình dục là không thể tránh khỏi, thậm chí có thể nguy hiểm cho sức khỏe do bị xâm hại tình dục.

– Nếu giam chung với phạm nhân nữ thì vi phạm quy định của Luật THAHS về tổ chức giam giữ phạm nhân.

Lãnh đạo trại giam trong trường hợp này đã phải đưa ra quyết định vận dụng căn cứ vào điều kiện thực tế dù chưa được pháp luật quy định cụ thể. Phạm nhân có giới tính nam nhưng có bộ phận sinh dục nữ đó đã được chuyển đến giam cùng với các phạm nhân là người lớn tuổi có quá trình cải tạo tốt và có độ an toàn cao. Trường hợp hy hữu này đã được Thanh tra Tổng cục Cảnh sát THAHS và HTTP chấp nhận, cho phép thực hiện sau khi đã bàn bạc, thảo luận và cân nhắc kỹ lưỡng.

d. Quy định về việc tổ chức lao động cho phạm nhân

Điều 27 khoản 4 Luật THAHS sửa đổi, bổ sung quy định: “Phạm nhân được chia thành các đội, tổ để lao động, học tập và sinh hoạt…”. Quy định này được hiểu là áp dụng chung đối với tất cả các phạm nhân, không kể họ chấp hành án tại trại giam, trại tạm giam hay nhà tạm giữ.

Tuy nhiên, tại Điều 171 Luật THAHS sửa đổi, bổ sung quy định: “Bộ trưởng Bộ Công an căn cứ yêu cầu quản lý người bị tạm giam, tạm giữ để quyết định đưa người chấp hành án phạt tù có thời hạn từ 5 năm trở xuống không phải là người dưới 18 tuổi, người nước ngoài, người mắc bệnh truyền nhiễm nguy hiểm hoặc nghiện ma túy để phục vụ việc tạm giam, tạm giữ. Số lượng người chấp hành án phạt tù phục vụ việc tạm giam, tạm giữ được tính theo tỷ lệ trên tổng số người bị tạm giam, tạm giữ nhưng tối đa không vượt quá 15%.”[15]

Vậy, theo điều này, phạm nhân chấp hành án tại trại tạm giam, nhà tạm giữ chủ yếu để phục vụ việc tạm giữ, tạm giam nên họ không tham gia lao động như đối với phạm nhân trong các trại giam được. Ngoài ra, việc chia thành tổ, đội phạm nhân tại trại tạm giam, nhà tạm giữ cũng có nhiều bất cập, đôi khi không thể thực hiện được vì số lượng phạm nhân tại các cơ sở giam giữ này thường hạn chế và thường xuyên thay đổi phạm nhân.

Do vậy, Điều 27 Luật THAHS sửa đổi, bổ sung cần quy định cụ thể vấn đề này cho phù hợp với quy định tại Điều 171 Luật THAHS sửa đổi, bổ sung.

1.4. Kiến nghị bổ sung một số quy định

a. Quy định về phạm nhân là người song tính

Hiệp hội tâm lý học Mỹ đã có khái niệm chung về LGBT và khái niệm này đã được nhiều nước trên thế giới công nhận. Trong đó có đối tượng là người song tính. Pháp luật Việt Nam chỉ mới đề cập đến người đồng tính và người chuyển giới mà chưa nói đến đối tượng này. Nếu Luật sửa đổi, bổ sung Luật THAHS không quy định phạm nhân là người song tính thì trong tương lai, khi xuất hiện loại đối tượng này, luật lại phải thay đổi.

b. Quy định cụ thể phạm nhân là người chuyển giới

Như đã phân tích trên đây, do chưa có luật về chuyển giới tính nên hiện tại chưa có cách hiểu thống nhất về người chuyển giới. Tuy nhiên, theo khái niệm của Hiệp hội tâm lý học Mỹ thì người chuyển giới không nhất thiết phải trải qua phẫu thuật. Để thuận lợi cho việc tổ chức giam giữ phạm nhân là người chuyển giới thì cần đưa ra định nghĩa phạm nhân là người chuyển giới trong Luật THAHS sửa đổi, bổ sung. Luật THAHS cần có định nghĩa: Phạm nhân là người chuyển giới là người có giới tính sinh học không trùng với bản dạng giới hay thể hiện giới của họ. Phạm nhân là người chuyển giới phải có các tài liệu minh chứng theo luật định, đã sử dụng hormone hoặc đã can thiệp ngoại khoa phẫu thuật ngực và cơ quan sinh dục (phạm nhân là người chuyển giới nam phải có cơ quan sinh dục nam, phạm nhân là người chuyển giới nữ phải có ngực của nữ và cơ quan sinh dục nữ).

c. Quy định trường hợp Thủ trưởng cơ sở giam giữ có thể quyết định giam giữ riêng những đối tượng cùng loại

Dự thảo Luật đã có quy định mới, trường hợp Thủ trưởng cơ sở giam giữ có thể quyết định bằng văn bản những phạm nhân được giam giữ chung để đáp ứng yêu cầu giam giữ riêng hoặc để bảo đảm an toàn cho phạm nhân. Nhưng nếu những phạm nhân được giam giữ cùng khu với nhau (nhất là trường hợp người đồng tính, người chuyển giới) nhưng lại có nguy cơ gây mất an toàn cho phạm nhân như: xâm hại tình dục, quan hệ đồng tính luyến ái… thì Thủ trưởng cơ sở giam giữ có được giam giữ riêng các đối tượng này không, điều này chưa được quy định. Ví dụ, nếu 1 phạm nhân là người chuyển giới nữ nhưng chưa phẫu thuật bộ phận sinh dục (vẫn còn dương vật) thì không thể giam giữ chung với phạm nhân là người chuyển giới nữ đã phẫu thuật thành bộ phận sinh dục nữ. Trong trường hợp này, phạm nhân là người chuyển giới nữ (nhưng vẫn còn bộ phận sinh dục nam) sẽ được giam giữ như thế nào, điều này cần được quy định.

d. Quy định đối với phạm nhân được giam giữ tại nhà tạm giữ

Điều 27 khoản 4 Luật THAHS sửa đổi, bổ sung quy định: “… Căn cứ vào tính chất của tội phạm, mức hình phạt, đặc điểm nhân thân của phạm nhân, kết quả chấp hành án, Giám thị trại giam, Giám thị trại tạm giam quyết định việc phân loại, chuyển khu giam giữ”. Quy định này chưa đề cập đến phạm nhân được giam giữ tại nhà tạm giữ.

2. Góp ý Dự thảo Điều 27 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thi hành án hình sự năm 2010

Với những phân tích như đã trình bày trên đây, tác giả góp ý hoàn chỉnh nội dung Điều 27 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật THAHS năm 2010, cụ thể như sau:

“Điều 27.  Quản lý, giam giữ phạm nhân

1. Trại giam tổ chức giam giữ phạm nhân như sau:

a) Khu giam giữ đối với phạm nhân có mức án tù trên 15 năm, tù chung thân, phạm nhân thuộc loại tái phạm nguy hiểm;

b) Khu giam giữ đối với phạm nhân có mức án tù từ 15 năm trở xuống; phạm nhân có mức án tù trên 15 năm nhưng có kết quả chấp hành án tốt, đã được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù còn dưới 15 năm.

2. Trong các khu giam giữ quy định tại khoản 1 Điều này, những phạm nhân dưới đây được bố trí giam giữ riêng:

a) Phạm nhân nữ;

b) Phạm nhân là người dưới 18 tuổi;

c) Phạm nhân là người nước ngoài;

d) Phạm nhân là người đồng tính, song tính, người chuyển giới;

đ) Phạm nhân là người có bệnh truyền nhiễm nhóm A;

e) Phạm nhân có dấu hiệu bị bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình trong thời gian chờ quyết định của Tòa án;

g) Phạm nhân thường xuyên vi phạm nội quytrại giam.

3. Trong trại tạm giam, những phạm nhân quy định tại điểm a, d và g khoản 2 Điều này được bố trí giam giữ riêng.

Trong trường hợp đặc biệt, do điều kiện thực tế mà trại giam, trại tạm giam, nhà tạm giữ không thể đáp ứng yêu cầu giam giữ riêng hoặc để bảo đảm an toàn cho phạm nhân thì Giám thị trại giam, trại tạm giam, Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện, Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu và tương đương có thể quyết định bằng văn bản những phạm nhân được giam giữ chung. Quyết định giam giữ chung phải được gửi đến Viện kiểm sát có thẩm quyền.

Phạm nhân tại trại giam được chia thành các đội, tổ để lao động, học tập và sinh hoạt.Đối với phạm nhân tại trại tạm giam, nhà tạm giữ, tuỳ vào tình hình thực tế, Thủ trưởng cơ sở giam giữ quyết định tổ chức quản lý phạm nhân để phục vụ việc tạm giam, tạm giữ. Căn cứ vào tính chất của tội phạm, mức hình phạt, đặc điểm nhân thân của phạm nhân, kết quả chấp hành án, Giám thị trại giam, Giám thị trại tạm giam, Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện quyết định việc phân loại, chuyển khu giam giữ”.

CHÚ THÍCH

[1] Khoảng 4, Điều 27 Luật THAHS năm 2010 và khoản 5, Điều 27 Luật THAHS sửa đổi, bổ sung.

[2] Điểm e, khoản 1, Điều 18 Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015.

[3] Khoản 1, Điều 3 Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm năm 2007.

[4] Khoản 1, Điều 18 điểm l Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015.

[5] Điều 5, 8 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014.

[6] Điều 37 Bộ luật Dân sự năm 2015.

[7] Khoản 4, Điều 18 Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015.

[8] TS. Thái Thị Tuyết Dung & ThS. Vũ Thị Thuý, “Đảm bảo quyền của người đồng tính, song tính, chuyển giới và vấn đề sửa đổi Hiến pháp”, Tạp chí Khoa học pháp lý, Đặc san số 03/2013.

[9] Hướng dẫn số 15/C81-C85 ngày 05/01/2016 của Tổng cục Cảnh sát Thi hành án hình sự và Hỗ trợ tư pháp, Một số vấn đề về phân loại và tổ chức giam giữ phạm nhân theo loại.

[10] Điều 13 Nội quy trại giam (Ban hành kèm theo Thông tư số 36/2011/TT-BCA ngày 26/5/2011 của Bộ trưởng Bộ Công an về nội quy trại giam).

[11] Hướng dẫn số 15/C81-C85 ngày 05/01/2016 của Tổng cục Cảnh sát Thi hành án hình sự và Hỗ trợ tư pháp Một số vấn đề về phân loại và tổ chức giam giữ phạm nhân theo loại.

[12] Khoản 2, Điều 171 Luật THAHS năm 2010.

[13] Khoản 4, Điều 18 Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015.

[14] Khoản 3, Điều 18 Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015.

[15] Khoản 2, Điều 171 Luật THAHS năm 2010.

[16] https://dethiluat.com

Tác giả: ThS. Hoàng Đức Mạnh – Tạp chí Khoa học pháp lý Việt Nam số 08(120)/2018 – 2018, Trang 7-13