Mục lục
Quyết định hành chính là gì? Phân tích khái niệm, đặc điểm và phân loại các quyết định hành chính?
- Khái niệm, đặc điểm, phân loại quyết định hành chính
- Về quyết định áp dụng biện pháp xử lý hành chính với người vi phạm pháp luật
- Phân biệt Quyết định hành chính với giấy tờ pháp lý khác
- Khiếu nại và giải quyết khiếu nại quyết định hành chính
1. Quyết định hành chính là gì?
Quyết định hành chính là một dạng cụ thể của quyết định pháp luật do chủ thể quản lý hành chính nhà nước có thẩm quyền ban hành nhằm đề ra các chủ trương, chỉnh sách, các quy tắc xử sự chung hay giải quyết các công việc cụ thể phát sinh trong quả trình quản lý hành chính nhà nước.
Trong quá trình thực hiện hoạt động quản lý hành chính nhà nước, để điều khiển hành vi của đối tượng quản lý, chủ thể quản lý phải sử dụng các phương tiện chuyển tải mệnh lệnh của mình đến đối tượng quản lý. Cách thức chuyển tải mệnh lệnh của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý rất đa dạng, nó phụ thuộc vào nội dung của mệnh lệnh cũng như đối tượng phải thực hiện mệnh lệnh đó. Các mệnh lệnh của chủ thể quản lý có thể được thể hiện thông qua lời nói, hành động hoặc dưới dạng viết (văn bản), và đối tượng quản lý phải có nghĩa vụ phục tùng mệnh lệnh của chủ thể quản lý. Các mệnh lệnh được thế hiện dưới hình thức văn bản – quyết định hành chính được thực hiện phổ biến và quan trọng nhất.
Thuật ngữ “quyết định” theo nghĩa chung có nghĩa là sự giải quyết, phán quyết hay sự phân xử một vấn đề nào đó. Trong quản lý hành chính, chủ thể quản lý khi tiến hành hoạt động quản lý hay nói cách khác là để giải quyết các công việc phát sinh trong quá trình quản lý hành chính nhà nước phải đưa ra các quyết định của mình. Các quyết định này có thể là sự giải quyết một nhiệm vụ cụ thể nào đó cũng có thể là sự phân xử hay phán quyết của chủ thể có thẩm quyền đối với các đối tượng quản lý. Theo nghĩa này, thì quyết định hành chính là cách thức giải quyết công việc của chủ thể quản lý và nó có thể được thể hiện dưới hình thức viết hoặc các hình thức khác như là lời nói hoặc hành vi.
Theo Từ điển bách khoa Việt Nam, NXB Từ điển Bách Khoa, 2011 thì thuật ngữ quyết định quản lý được định nghĩa là: “Chủ trương, chính sách, chương trình hành động do chủ thể quản lý (người lãnh đạo cơ quan quản lý) định ra mà đối tượng quản lý phải thực hiện để giải quyết một vấn đề của hệ thống quản lý, trên cơ sở hiểu biết các quy luật vận động khách quan của đối tượng bị quản lý và phân tích các thông tin về hiện tượng của hệ thống. Là khâu mấu chốt trong quá trình quản lý và mở đầu cho quy trình quản lý.”
Như vậy, theo định nghĩa này thì quyết định quản lý được xem là chủ trương, chính sách hay chương trình hành động do chủ thể quản lý định ra mà đối tượng quản lý phải thực hiện nhằm đạt được mục tiêu chung của hoạt động quản lý. Chủ thể quản lý không tùy tiện đưa ra các chủ trương, chính sách mà phải tuân thủ các quy luật vận động khách quan của đối tượng quản lý để các chính sách, chủ trương này đảm bảo hiệu quả một cách tốt nhất. Bất kỳ chủ thể quản lý nào cũng có quyền đưa ra các quyết định quản lý ví dụ như giám đốc công ty hay người đứng đầu một tổ chức. Như vậy, khi tiến hành hoạt động quản lý hành chính nhà nước thì chủ thể quản lý có quyền ban hành các quyết định quản lý.
Tuy nhiên, hoạt động quản lý hành chính là hoạt động do chủ thể có thẩm quyền, nhân danh nhà nước và sử dụng quyền lực nhà nước thực hiện nên các quyết định quản lý do các chủ thể này ban hành có phạm vi khái niệm hẹp hơn so với khái niệm quyết định quản lý nói chung nghĩa là không phải tất cả các quyết định quản lý đều là quyết định quản lý hành chính nhà nước.
Quyết định quản lý hành chính nhà nước phải do chủ thể quản lý hành chính nhà nước ban hành và có nội dung là đề ra các chủ trương, chính sách hay giải quyết các công việc cụ thể phát sinh trong quá trình quản lý hành chính nhà nước. Quyết định quản lý hành chính phải đảm bảo tính quyền lực nhà nước và tính pháp lý. Như vậy, quyết định quản lý hành chính nhà nước là một dạng cụ thể của quyết định pháp luật và nó có thể là các quyết định quy phạm hoặc các quyết định cá biệt.
Tuy nhiên, theo Luật Khiếu nại năm 2011 thì khái niệm quyết định hành chính là quyết định bằng văn bản của cơ quan hành chính nhà nước hoặc của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước được áp dụng một lần đối với một hoặc một số đối tượng cụ thể về một vấn đề cụ thể trong hoạt động quản lý hành chính. Theo quy định này, thì khái niệm quyết định hành chính chỉ là những quyết định cá biệt được chủ thể quản lý ban hành khi giải quyết các công việc cụ thể trong quá trình quản lý. Như vậy, cần làm rõ khái niệm quyết định quản lý, quyết định quản lý hành chính nhà nước và quyết định hành chính. Khái niệm quyết định hành chính được định nghĩa trong Luật Khiếu nại năm 2011 là một khái niệm hẹp bởi vì nó giới hạn đối tượng của khiếu nại, tố cáo chỉ là các quyết định hành chính cá biệt. Tuy nhiên, khi tiến hành hoạt động quản lý nói chung và hoạt động quản lý hành chính nhà nước nói riêng, các chủ thể quản lý hành chính nhà nước cần ban hành chủ trương, chính sách hay các quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung đối với đối tượng quản lý do đó, các quyết định này mang tính quy phạm hay còn gọi là các văn bản quy phạm pháp luật. Do đó, dưới góc độ quản lý hành chính nhà nước, khái niệm quyết định quản lý hành chính hay gọi chung là quyết định hành chính là khái niệm rộng hơn nó bao gồm cả quyết định quy phạm và quyết định cá biệt.
2. Đặc điểm của quyết định hành chính
Quyết định hành chính có những đặc điểm sau:
2.1. Quyết định hành chính là quyết định pháp luật
Đặc điểm này để phân biệt quyết định hành chính với các quyết định quản lý nói chung. Hoạt động quản lý hành chính nhà nước là hoạt động do các chủ thể có thẩm quyền nhân danh Nhà nước và sử dụng quyền lực nhà nước tiến hành, do đó chỉ có chủ thể có thẩm quyền do pháp luật quy định mới có thẩm quyền ban hành các quyết định hành chính (tính pháp lý), bên cạnh đó, quản lý hành chính có đặc trưng là mệnh lệnh phục tùng nên các quyết định hành chính phải được đảm bảo thực hiện trên thực tế bằng các biện pháp cưỡng chế nhà nước (tính quyền lực nhà nước). Còn các quyết định quản lý do các chủ thể khác ban hành vi dụ như giám đốc công ty tư nhân không được đảm bảo thực hiện bằng các biện pháp cưỡng chế nhà nước và không thể hiện tính quyền lực nhà nước.
2.2. Quyết định hành chính cỏ tỉnh dưới luật
Hoạt động quản lý hành chính nhà nước còn gọi là hoạt động chấp hành – điều hành. Do đó, các chủ thể quản lý hành chính nhà nước khi tiến hành các hoạt động quản lý hành chính đều phải tuân thủ Hiến pháp và các văn bản luật, pháp lệnh do cơ quan quyền lực nhà nước ban hành. Tính chất chấp hành – điều hành được thế hiện trong hoạt động quản lý hành chính nhà nước đó là các văn bản do chủ thể quản lý hành chính nhà nước ban hành có nội dung là giải thích, hướng dẫn và tổ chức thực hiện các văn bản luật và pháp lệnh do đó nó có hiệu lực thấp hơn luật. Các quyết định có nội dung trái với quy định của luật, pháp lệnh đều bị xem là quyết định trái pháp luật.
2.3. Quyết định hành chính do chủ thể cỏ thẩm quyền quản lý hành chính nhà nước ban hành
Khi tiến hành hoạt động quản lý hành chính nhà nước, chủ thể quản lý phải ban hành quyết định hành chính để đưa ra các mệnh lệnh, chỉ thị, chủ trương, chính sách, hay giải quyết các công việc cụ thể phát sinh trong quá trình quản lý. Các quyết định này là một dạng cụ thể của quyết định pháp luật mang tính quyền lực và tính pháp lý, do đó phải được ban hành bởi chủ thể có thẩm quyền theo pháp luật quy định.
2.4. Quyết định hành chính được ban hành theo thủ tục hành chính
Hoạt động quản lý hành chính nhà nước được thực hiện theo thủ tục hành chính. Hoạt động ban hành quyết định hành chính cũng là một trong các hoạt động quản lý hành chính nhà nước vì vậy nó cũng phải tuân theo một trình tự, thủ tục nhất định do pháp luật quy định. Tuy nhiên, quyết định hành chính do nhiều chủ thể có thẩm quyền ban hành, và thế hiện dưới nhiều hình thức tên gọi khác nhau, nên trình tự thủ tục ban hành các loại quyết định hành chính cũng khác nhau.
Ví dụ, trình tự ban hành nghị định của Chính phủ được thực hiện khác với trình tự ban hành quyết định của Ủy ban nhân dân các cấp.
2.5. Quyết định hành chính có hình thức và nội dung phong phú
Đây là một đặc điểm để phân biệt quyết định hành chính với các loại quyết định pháp luật khác như quyết định lập pháp hay quyết định tư pháp. Hoạt động quản lý hành chính nhà nước do nhiều chủ thể có thẩm quyền thực hiện và diễn ra trên các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Nội dung của quyết định hành chính không chỉ là việc hướng dẫn, giải thích các văn bản luật, pháp lệnh mà còn đề ra các chủ trương, chính sách hay giải quyết các công việc cụ thế phát sinh trong quá trình quản lý hành chính nhà nước. Xuất phát từ mỗi nội dung công việc cụ thể cần quản lý mà quyết định hành chính được thể hiện dưới các hình thức tên gọi khác nhau theo quy định của pháp luật như nghị định, quyết định hay chỉ thị v.v…
Tóm lại, quyết định hành chính chỉ do các chủ thể quản lý hành chính nhà nước có thẩm quyền ban hành theo thủ tục hành chính và được thể hiện dưới nhiều hình thức, tên gọi khác nhau, có nội dung gắn liền với hoạt động quản lý hành chính nhà nước. Nó là phương tiện quan trọng để chủ thể quản lý tiến hành hoạt động quản lý. Hiệu quả và hiệu lực của ngành quản lý phần lớn phụ thuộc vào quyết định hành chính. Quyết định hành chính phải bảo đảm các yêu cầu của một quyết định pháp luật nói chung (tính hợp pháp) và phải phù hợp với nội dung cần quản lý, có tính khả thi để áp dụng có hiệu quả trong thực tiễn quản lý hành chính nhà nước.
3. Các loại quyết định hành chính
Hoạt động quản lý hành chính nhà nước hay còn gọi là hoạt động chấp hành – điều hành được thực hiện trên các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Hơn nữa, các hoạt động này do nhiều chủ thể quản lý thực hiện hàng ngày, hàng giờ nên các quyết định hành chính có nội dung rất phong phú, đa dạng và có số lượng lớn.
Việc phân loại các quyết định hành chính chỉ mang tính chất tương đối và phụ thuộc vào các tiêu chí phân loại.
3.1. Căn cứ vào tính chất pháp lý:
Theo căn cứ này thì có thể chia quyết định hành chính thành 03 loại:
a) Quyết định chủ đạo
Hoạt động quản lý hành chính nhà nước không chỉ là hoạt động hướng dẫn, giải thích các văn bản pháp luật của cơ quan quyền lực nhà nước mà xuất phát từ yêu cầu thực tiễn của quản lý hành chính nhà nước, các chủ thể quản lý hành chính nhà nước có quyền đặt ra các chủ trương, chính sách mang tính định hướng, giải pháp trong quản lý hành chính nhà nước.
b) Quyết định quy phạm
Quyết định quy phạm là văn bản có nội dung chứa đựng các quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung (quy phạm pháp luật) để áp dụng chung đối với các đối tượng quản lý. Quyết định quy phạm được các chủ thể có thẩm quyền ban hành chủ yếu nhằm hướng dẫn thi hành các văn bản luật, pháp lệnh của cơ quan quyền lực nhà nước. Tuy nhiên, quyết định quy phạm còn được ban hành trong trường hợp khi có những vấn đề xã hội mới nảy sinh hoặc chưa có các văn bản luật, pháp lệnh quy định.
c) Quyết định cá biệt
Để giải quyết các công việc cụ thể, phát sinh hàng ngày trong quá trình quản lý hành chính nhà nước, chủ thể có thẩm quyền cần phải căn cứ vào quy định của pháp luật hiện hành và xem xét nội dung vụ việc phát sinh trên thực tế đưa ra các giải pháp, quyết định cụ thể đối với từng vụ việc, từng đối tượng quản lý. Các giải pháp này cần phải được ghi nhận dưới hình thức văn bản và phải được bảo đảm thi hành trong thực tiễn. Dó đó, quyết định cá biệt là một dạng cụ thế của quyết định pháp luật (văn bản áp dụng quy phạm pháp luật) do chủ thể có thẩm quyền ban hành nhằm giải quyết các công việc cụ thể phát sinh trong thực tiễn quản lý, hiệu lực của văn bản này sẽ chấm dứt sau khi được thực hiện trên thực tế.
Quyết định cá biệt là căn cứ làm phát sinh quyền và nghĩa vụ của đối tượng quản lý, nó có thể trực tiếp xâm hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của đối tượng quản lý. ví dụ như quyết định xử phạt vi phạm hành chính, quyết định kỷ luật buộc thôi việc công chức.
Quyết định cá biệt có đặc trưng là áp dụng một lần, với một hay một số đối tượng quản lý cụ thể và được đảm bảo thực hiện bằng các biện pháp cưỡng chế nhà nước.
3.2. Căn cứ vào chủ thể ban hành
Hoạt động quản lý hành chính nhà nước được chia thành 03 nhóm chính, dựa vào cách chia nhóm này để phân loại các quyết định hành chính như sau:
a) Quyết định hành chính do cơ quan hành chính nhà nước ban hành
Cơ quan hành chính nhà nước là chủ thể quan trọng, chủ yếu nhất trong quản lý hành chính nhà nước, do đó hầu hết các quyết định hành chính đều do cơ quan hành chính nhà nước ban hành và có nội dung rất phong phú, đa dạng. Quyết định hành chính do cơ quan hành chính nhà nước ban hành có thể là quyết định chủ đạo, quyết định quy phạm và quyết định cá biệt. Pháp luật quy định cụ thế về thẩm quyền ban hành quyết định hành chính của cơ quan hành chính nhà nước.
b) Quyết định hành chính do các cơ quan nhà nước khác ban hành
Các cơ quan nhà nước khác như Văn phòng Quốc hội, Tòa án và Viện kiểm sát cũng thực hiện hoạt động quản lý hành chính nhà nước trong lĩnh vực công tác tổ chức nội bộ. Dó đó, các cơ quan này cũng có thẩm quyền ban hành các quyết định hành chính để tiến hành hoạt động quản lý.
c) Quyết định hành chính do cá nhân, tổ chức được nhà nước trao quyền ban hành
Chủ thể quản lý hành chính nhà nước không chỉ là các cơ quan nhà nước mà còn bao gồm cả các cá nhân, tổ chức được Nhà nước trao quyền trong những trường hợp cụ thể nhất định theo quy định của pháp luật. Do đó, các chủ thể này khi tiến hành hoạt động quản lý cũng có thẩm quyền ban hành các quyết định hành chính. Các quyết định hành chính do chủ thể này ban hành là các quyết định hành chính cá biệt, ví dụ như quyết định tạm giữ người theo thủ tục hành chính của người chỉ huy máy bay, tầu biển khi máy bay tầu biển rời khỏi sân bay, bến cảng.
d) Quyết định hành chính liên tịch
Các chủ thể quản lý hành chính nhà nước không chỉ thực hiện hoạt động quản lý một cách độc lập mà còn có sự phối hợp để hoạt động quản lý theo ngành kết hợp với quản lý theo chức năng hay quản lý liên ngành. Khi kết hợp thực hiện hoạt động quản lý, các chủ thể này cũng có thẩm quyền ban hành quyết định hành chính. Các quyết định này thường là các thông tư liên tịch giữa các bộ, cơ quan ngang bộ hay giữa các bộ với các tổ chức chính trị xã hội.
3.3. Căn cứ vào hình thức tên gọi
Tên gọi của quyết định hành chính cũng có thể được xem là một trong các tiêu chí để phân loại quyết định hành chính. Theo quy định của pháp luật hiện hành, mỗi loại văn bản pháp luật được thể hiện dưới một hình thức tên gọi nhất định và do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành.
Ví dụ như nghị định chỉ do Chính phủ có thẩm quyền ban hành.
Trả lời