Kỹ năng của Luật sư tham gia giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại trong các vụ án xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm
Tác giả: Chu Mạnh Cường [1] & Cao Thị Ngọc Hà [2]
TÓM TẮT
Theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS), vấn đề bồi thường thiệt hại là một trong những vấn đề dân sự phải được giải quyết đồng thời cùng với việc giải quyết vụ án hình sự. Trong quá trình tham gia giải quyết vụ án hình sự, bên cạnh những kỹ năng, kinh nghiệm về lĩnh vực hình sự luật sư còn phải có kiến thức pháp luật, hiểu biết liên quan đến việc giải quyết trách nhiệm dân sự, bồi thường thiệt hại. Bài viết dưới đây sẽ chia sẻ một số kỹ năng của luật sư khi tham gia giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại trong các vụ án xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm.
Theo quy định của pháp luật hình sự, các tội phạm về xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của con người được quy định tại chương XIV, từ Điều 123 đến Điều 156 Bộ luật hình sự, có thể được chia làm ba nhóm tội:
– Nhóm các tội xâm phạm tính mạng gồm 13 tội, được quy định từ Điều 123 đến điều 148 Bộ luật hình sự;
– Nhóm các tội xâm phạm sức khỏe có 7 tội, được quy định từ Điều 134 đến Điều 141 Bộ luật hình sự;
– Nhóm tội xâm phạm danh dự, nhân phẩm, được quy định từ Điều 142 đến Điều 156 Bộ luật hình sự.
Trong thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử án hình sự loại tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm là loại án chiếm tỷ lệ lớn trong các vụ án hình sự và thường có sự tham gia của luật sư với vai trò là người bào chữa cho bị can, bị cáo hoặc người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại. Trong các vụ án hình sự về các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, do đặc thù của loại án này thường gây ra những thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm đối với bị hại, nên bên cạnh việc giải quyết vấn đề trách nhiệm hình sự đối với hành vi phạm tội của bị can, bị cáo, việc giải quyết vấn đề trách nhiệm dân sự về bồi thường thiệt hại luôn được đặt ra. Điền này đòi hỏi luật sư phải có kiến thức pháp luật, hiểu biết, kinh nghiệm liên quan đến việc giải quyết trách nhiệm dân sự, bồi thường thiệt hại.
Theo quy định của BLTTHS thì “việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự được tiến hành cùng với việc giải quyết vụ án hình sự”. Trường hợp vụ án hình sự phải giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại, bồi hoàn mà chưa có điều kiện chứng minh và không ảnh hưởng đến việc giải quyết vụ án hình sự thì vấn đề dân sự có thể tách ra để giải quyết theo thủ tục tố tụng dân sự”. Nguyên tắc bồi thường thiệt hại được quy định tại Điều 585 Bộ luật dân sự năm 2015, theo đó thiệt hại thực tế phải được bồi thường toàn bộ và kịp thời. Các bên có thể thỏa thuận về mức bồi thường, hình thức bồi thường bằng tiền, bằng hiện vật hoặc thực hiện một công việc, phương thức bồi thường một lần hoặc nhiều lần, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác. Người chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại có thể được giảm mức bồi thường nếu không có lỗi hoặc có lỗi vô ý và thiệt hại quá lớn so với khả năng kinh tế của mình. Khi mức bồi thường không còn phù hợp với thực tế thì bên bị thiệt hại hoặc bên gây thiệt hại có quyền yêu cầu Tòa án hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền khác thay đổi mức bồi thường. Khi bên bị thiệt hại có lỗi trong việc gây thiệt hại thì không được bồi thường phần thiệt hại do lỗi của mình gây ra. Bên có quyền, lợi ích bị xâm phạm không được bồi thường nếu thiệt hại xảy ra do không áp dụng các biện pháp cần thiết, hợp lý để ngăn chặn, hạn chế thiệt hại cho chính mình.
Để có thể tư vấn, hỗ trợ pháp lý cho thân chủ khi tham gia giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại trong các vụ án xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, luật sư cần nghiên cứu, nắm được các quy định pháp luật về xác định thiệt hại trong vụ án hình sự về các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm. Đồng thời, việc giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại phải bảo đảm các thuộc tính: tính hợp pháp, tính hợp lý và phù hợp với thực tiễn cuộc sống của người dân.
1. Kỹ năng của luật sư bào chữa khi tham gia giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại trong các vụ án xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm
Trong các vụ án hình sự về các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, vấn đề giải quyết trách nhiệm dân sự trong vụ án hình sự luôn được đặt ra, vì đặc thù loại án này xâm hại đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của con người, trực tiếp là bị hại trong vụ án, nên cùng với việc giải quyết vấn đề trách nhiệm hình sự, bị hại luôn có yêu cầu được bồi thường thiệt hại.
Với vai trò là người bào chữa cho bị can, bị cáo, Luật sư cần xác định đây là loại án hình sự luôn tồn tại “tính đối kháng”, có nghĩa là giữa bị can, bị cáo và bị hại thường tồn tại mâu thuẫn, căng thẳng. Tính đối kháng ở đây thể hiện qua việc: Về mặt hình sự, với tâm lý bức xúc vì hành vi của người phạm tội, phía bị hại thường yêu cầu cơ quan pháp luật phải xử lý nghiêm khắc đối với bị can, bị cáo vì đã xâm phạm đến quyền lợi hợp pháp của họ; về mặt dân sự phía bị hại thường yêu cầu phía bị can, bị cáo phải bồi thường toàn bộ các thiệt hại đã gây ra cho họ.
Trong thực tiễn, “Tính đối kháng” giữa bị can, bị cáo và phía bị hại tạo ra một áp lực tâm lý lên những người có trách nhiệm giải quyết vụ án. Ví dụ: Trong một vụ án giết người, do phía gia đình bị can, bị cáo sau khi xảy ra sự việc không đến phúng viếng, chia buồn, có những hành vi, lời nói xúc phạm đến người đã chết, không bồi thường thỏa đáng… nên đã khiến phía gia đình bị hại rất bức xúc. Họ làm đơn gửi đến rất nhiều các cơ quan pháp luật ở trung ương, địa phương, cơ quan báo chí đề nghị giải quyết nghiêm minh vụ việc… Xét về mặt pháp luật, khi xét xử, Hội đồng xét xử độc lập, chỉ tuân theo pháp luật, tuy nhiên, trên thực tế, sự quan tâm của cấp trên, áp lực của công luận, thái độ của phía bị hại… cũng có ảnh hưởng không nhỏ đến quyết định của bản án.
Từ thực tiễn này, khi tham gia giải quyết các vụ án xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, với vai trò là người bào chữa cho bị can, bị cáo, luật sư cần phải biết giải quyết tốt “Tính đối kháng” giữa bị can, bị cáo và phía bị hại, trong đó có việc tư vấn cho thân chủ thực hiện việc bồi thường thiệt hại một cách phù hợp. Thực tiễn cho thấy, nếu giữa bị can, bị cáo và bị hại giải quyết tốt vấn đề giao tiếp, chia sẻ, bồi thường thỏa đáng, thì thay vì bức xúc, căng thẳng với bị can, bị cáo, phía bị hại có thể phần nào cảm thông, tha thứ cho hành vi phạm tội của bị can, bị cáo. Điều đó sẽ đem lại những thuận lợi cho quá trình giải quyết vụ án, là căn cứ để Hội đồng xét xử xem xét, giảm nhẹ hình phạt cho bị cáo. Về nguyên tắc, tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm và vô giá, không thể “cân đo” bằng tiền bạc được. Tuy nhiên, trong vụ án hình sự, sự bồi thường bằng vật chất, tinh thần cũng phần nào làm dịu đi nỗi đau, nỗi mất mát của phía bị hại đối với hậu quả đáng tiếc đã xảy ra.
1.1. Xác định cách thức bồi thường thiệt hại
Các cụ ta có câu: “Của cho không bằng cách cho”. Đây là một nguyên tắc quan trọng khi thực hiện việc bồi thường thiệt hại trong vụ án hình sự. Luật sư cần biết rằng, tâm lý phía bị hại đang rất bức xúc vì hành vi phạm tội của bị can, bị cáo, họ chỉ mong muốn pháp luật xử lý nghiêm minh với người phạm tội. Trong hoàn cảnh này, nếu phía bị can, bị cáo lại thực hiện việc bồi thường theo kiểu như thực hiện một nghĩa vụ phải làm, không xuất phát từ thành ý, sự ăn năn hối cải … thì có thể việc bồi thường thiệt hại sẽ “phản tác dụng”, càng làm cho phía bị hại thêm bức xúc. Ví dụ: Trong vụ án giết người, bị can bị tạm giam, mặc dù ở cùng thôn, nhưng khi gia đình nạn nhân tổ chức tang lễ, gia đình bị can không có ai đến phúng viếng, chia buồn. Một thời gian sau gia đình bị can, nhờ người quen cầm một số tiền đến đưa, nói là tiền bồi thường thiệt hại và yêu cầu gia đình bị hại viết giấy nhận tiền. Cách hành xử, cách thức bồi thường của gia đình bị can đã làm cho gia đình bị hại bức xúc. Họ không chỉ không nhận tiền bồi thường mà còn làm đơn gửi khắp nơi kêu cứu, khiến cho quá trình giải quyết vụ án rất căng thẳng và khi xét xử, Tòa án đã tuyên một mức án rất nghiêm khắc đối với người phạm tội. Có thể nhận thấy, lý do dẫn đến bản án nghiêm khắc đối với người phạm tội, một phần xuất phát từ chính cách hành xử, cách bồi thường thiệt hại của gia đình người phạm tội trong quá trình giải quyết vụ án.
Ngược lại, trong một vụ án giết người khác, là vụ án đã gây bức xúc lớn trong xã hội, thuộc loại án điểm phải xử lý nghiêm minh. Tuy nhiên, trong khi bị can bị bắt tạm giam, mẹ của bị can đã đã trực tiếp đến nhà bị hại. Với tâm niệm “con dại cái mang”, bà mẹ đã xin được chịu tội thay con, luôn có mặt trong tất cả các hoạt động ma chay, phúng viếng, bồi thường thỏa đáng… Ban đầu, khi con mới chết, gia đình bị hại cũng rất bức xúc, không chấp nhận lời xin lỗi của mẹ bị can, không nhận tiền bồi thường. Tuy nhiên, sau thời gian, sự chân thành, kiên trì của người mẹ đã làm động lòng gia đình bị hại, hai bà mẹ, mẹ của bị hại và mẹ của bị cáo, đã cảm thông với nhau.
Từ sự cảm thông với người mẹ, gia đình bị hại đã phần nào tha thứ cho bị can, bị cáo. Chính vì cách hành xử có tình, có lý của người mẹ mà trong quá trình các cơ quan tiến hành tố tụng giải quyết vụ án, gia đình bị hại đã có đơn xin giảm nhẹ hình phạt cho người phạm tội. Tại phiên tòa, khi Tòa án hỏi ý kiến của gia đình bị hại, mẹ của bị hại đã xin Tòa án xử cho bị cáo được hưởng án treo để sớm về chăm sóc mẹ già. Có thể thấy rằng, với tội giết người thì Tòa án cấp sơ thẩm không thể xử án treo, nhưng với sự ăn năn hối cải của bị cáo, sự tha thứ của gia đình bị hại, Hội đồng xét xử đã tuyên mức án khoan hồng đối với bị cáo. Sau khi Tòa án cấp sơ thẩm tuyên án, mẹ bị hại còn đến động viên bị cáo, khuyên bị cáo tiếp tục kháng cáo để lên cấp phúc thẩm, bà sẽ đến và tiếp tục xin giảm nhẹ thêm hình phạt cho bị cáo.
Trên thực tiễn, khi tham gia bào chữa, bằng kinh nghiệm của mình, luật sư có thể phần nào đánh giá, tiên lượng được mức hình phạt mà Tòa án sẽ tuyên đối với thân chủ. Trong nhiều trường hợp, sau khi xét xử sơ thẩm, bị cáo kháng cáo lên cấp phúc thẩm để xin giảm nhẹ hình phạt. Khi xét xử phúc thẩm, Hội đồng xét xử thường đặt câu hỏi đối với bị cáo kháng cáo xin giảm nhẹ hình phạt như sau: “Bị cáo kháng cáo xin giảm nhẹ hình phạt, vậy tại phiên tòa bị cáo có thêm tình tiết gì mới không?”. Nếu như tại phiên tòa phúc thẩm, bị cáo kháng cáo không xuất trình được thêm chứng cứ, tình tiết gì mới thì khả năng được cấp phúc thẩm xem xét, giảm nhẹ hình phạt khó được chấp nhận. Do đó, trong trường hợp này, là người bào chữa cho bị cáo, luật sư cần tư vấn cho bị cáo chuẩn bị và đưa ra các tình tiết mới so với ở cấp sơ thẩm. Một trong các tình tiết mới mà luật sư có thể đưa ra là bồi thường thêm cho phía bị hại. Cụ thể, trong quá trình giải quyết ở cấp sơ thẩm, bị cáo đã bồi thường thiệt hại được Tòa sơ thẩm cho hưởng tình tiết giảm nhẹ tự nguyện bồi thường thiệt hại theo quy định tại điểm b Khoản 1 Điều 51 BLHS. Về nguyên tắc, kể cả bị cáo có bồi thường thêm, tòa án cấp phúc thẩm cũng không thể cho bị cáo được hưởng thêm một lần nữa tình tiết giảm nhẹ này. Tuy nhiên, nếu bị cáo, luật sư trình bày, chứng minh được rằng mặc dù hoàn cảnh gia đình rất khó khăn, bị cáo cũng đã cố gắng thu xếp để bồi thường thêm cho bị hại, được bị hại viết đơn xin giảm nhẹ hình phạt… thì Tòa án cấp phúc thẩm có thể coi đó là tình tiết mới để xem xét giảm nhẹ hình phạt cho bị cáo.
Qua một số vụ án trên, có thể thấy rằng, cách hành xử, thực hiện việc bồi thường như thế nào trong loại án hình sự về các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm có ý nghĩa rất quan trọng, quyết định sự thành công hay thất bại của luật sư khi tham gia bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho bị can, bị cáo. Luật sư cần nhìn nhận, đánh giá sự việc một cách đầy đủ, toàn diện, có tình có lý để có thể tư vấn, hỗ trợ thân chủ trong việc bồi thường thiệt hại, góp phần làm giảm “Tính đối kháng” trong vụ án. Nếu thành công hơn, luật sư có thể kéo những người đang đối kháng với thân chủ trong vụ án trở thành những người ủng hộ mình, xin giảm nhẹ cho thân chủ mà luật sư bảo vệ.
1.2. Xác định mức bồi thường bao nhiêu
Về nguyên tắc, tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm là vô giá, không thể đánh giá bằng tiền, bằng giá trị vật chất. Tuy nhiên, trong vụ án hình sự, khi hậu quả đã xảy ra và không thể thay đổi được, thì việc xác định một giá trị có tính vật chất để đưa ra mức bồi thường đối với các thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm là điều cần thiết.
Xét về mặt tâm lý, đây là vấn đề luôn tồn tại mâu thuẫn quyền lợi giữa phía bị hại và người phạm tội. Trong khi phía người phạm tội, vì nhiều lý do, thường chỉ muốn bồi thường theo đúng quy định pháp luật, càng ít càng tốt thì phía bị hại thường luôn mong muốn được bồi thường càng nhiều càng tốt. Thậm chí trong thực tiễn, có nhiều vụ án xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm xảy ra, phía bị hại đưa ra một mức yêu cầu bồi thường quá cao, không có cơ sở pháp lý. Điều này có thể xuất phát từ sự thiếu hiểu biết pháp luật của phía bị hại, nhưng đôi khi, có những vụ án, có bị hại lại muốn dùng vụ án để gây sức ép đối với người phạm tội.
Pháp luật có những quy định cụ thể về cách tính đối với từng trường hợp bồi thường thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm. Đó là trường hợp thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm3 và thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm4. Để xác định được mức độ bồi thường bao nhiêu, luật sư cần nắm được các quy định pháp luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng để từ đó có thể tư vấn cho thân chủ, giúp các bên trao đổi, đàm phán về mức bồi thường hợp lý, đảm bảo được quyền lợi chính đáng của các bên.
Cùng với việc nắm được các quy định pháp luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng để có cơ sở pháp lý xác định mức bồi thường đối với từng vụ án, luật sư cũng cần nghiên cứu, nắm được tâm lý của phía bị hại đối với vụ việc. Qua việc nghiên cứu hồ sơ vụ án, trao đổi với các bên liên quan, luật sư có thể nắm được tâm tư nguyện vọng của phía bị hại trong vụ án là gì? Có trường hợp, bị hại không quan tâm nhiều đến vấn đề bồi thường, mà chỉ có nguyện vọng yêu cầu pháp luật xử lý nghiêm bị can, bị cáo về mặt hình sự. Nhưng cũng có trường hợp, phía bị hại rất quan tâm đến việc bồi thường thiệt hại. Nắm được bản chất sự việc, tâm tư của các bên, giúp Luật sư đưa ra được ý kiến tư vấn đúng cho thân chủ, hỗ trợ thân chủ thực hiện việc bồi thường thiệt hại một cách tốt nhất.
1.3. Xác định thời điểm bồi thường thiệt hại
Bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả là một tình tiết giảm nhẹ được quy định tại Khoản 1 Điều 51 Bộ luật hình sự. Về nguyên tắc, sau khi thực hiện việc bồi thường, bị can, bị cáo sẽ được Tòa án cho hưởng tình tiết giảm nhẹ theo quy định của pháp luật. Chính vì vậy, có quan điểm cho rằng, cứ chờ đến thời điểm sắp mở phiên tòa hoặc ngay tại phiên tòa, khi mọi vấn đề đã được làm rõ, thì hãy thực hiện việc bồi thường. Nếu chỉ xét góc độ được hưởng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự thì quan điểm này không sai. Tuy nhiên, nếu xét toàn diện tác động của việc bồi thường thiệt hại đến quá trình giải quyết vụ án, quan điểm của các bên thì quan điểm này trong nhiều trường hợp sẽ có ảnh hưởng không tốt đến quyền lợi chính đáng của bị can, bị cáo. Cần phải xác định việc bồi thường thiệt hại không chỉ để người phạm tội được hưởng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật mà còn tác động đến tâm lý, tình cảm của phía bị hại, quan điểm giải quyết vụ án của các cơ quan tiến hành tố tụng.
Ví dụ: Trong vụ án cố ý gây thương tích, có bị can A và B cùng bị khởi tố, bắt tạm giam vì gây thương tích cho bị hại C. Trong quá trình điều tra, ngay sau khi A bị khởi tố, bắt tạm giam, gia đình A đã chủ động đến gặp C xin lỗi, thực hiện ngay việc bồi thường thiệt hại. C đã chấp nhận lời xin lỗi của gia đình A, sau khi nhận tiền bồi thường, C đã viết đơn gửi tới các cơ quan tiến hành tố tụng đề nghị xem xét, giảm nhẹ hình phạt cho A. Trong khi đó, gia đình B cho rằng việc bồi thường thiệt hại cứ chờ đến khi ra phiên tòa mới thực hiện. Do đó, khi ra phiên tòa, mặc dù B đã bồi thường, nhưng bị hại C rất bức xúc với cách hành xử của gia đình B nên đã có ý kiến đề nghị phải xử nghiêm đối với B. Kết quả, khi kết án, Tòa án đã cho A được hưởng mức án thấp hơn so với B, một phần cũng do cách hành xử, bồi thường thiệt hại của gia đình A đối với bị hại.
Do đó, khi tham gia giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại trong vụ án hình sự, luật sư cần xem xét, đánh giá toàn bộ vụ án, tâm tư, nguyện vọng của các bên. Trong trường hợp xác định hành vi phạm tội của thân chủ là đúng, không oan, luật sư nên tư vấn cho thân chủ thực hiện việc bồi thường sớm, để không chỉ giúp cho người người phạm tội được hưởng tình tiết giảm nhẹ theo quy định của pháp luật, mà còn giúp xoa dịu phần nào nỗi bức xúc của phía bị hại đối với người phạm tội, từ đó họ có thể phần nào tha thứ cho người phạm tội. Điều này sẽ có tác động không nhỏ tới quyết định của các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng.
2. Kỹ năng của luật sư bảo vệ quyền lợi cho bị hại khi tham gia giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại trong các vụ án xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm
Theo quy định tại Điều 62 BLTTHS thì bị hại là cá nhân trực tiếp bị thiệt hại về thể chất, tinh thần, tài sản hoặc cơ quan, tổ chức bị thiệt hại về tài sản, uy tín do tội phạm gây ra hoặc đe dọa gây ra.
Trong các vụ án hình sự xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, bị hại là các cá nhân trực tiếp bị thiệt hại về thể chất, tinh thần, tài sản. Trong các quyền được pháp luật quy định, điểm g Khoản 2 Điều 62 quy định bị hại có quyền: “Đề nghị hình phạt, mức bồi thường thiệt hại, biện pháp đảm bảo bồi thường”.
Trong quá trình điều tra vụ án, cơ quan điều tra sẽ yêu cầu phía bị hại đưa ra yêu cầu bồi thường và các chứng cứ chứng minh cho yêu cầu của mình.
Ví dụ: Trong vụ án cố ý gây thương tích, cùng với việc đưa ra yêu cầu bồi thường đối với chi phí chữa trị vết thương, phía bị hại phải thu thập các hóa đơn, chứng từ liên quan đến việc điều trị vết thương để đưa vào hồ sơ, cung cấp cho cơ quan điều tra.
Với tư cách là người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho bị hại, luật sư sẽ cùng bị hại làm việc với điều tra viên, giúp bị hại xác định các yêu cầu bồi thường thiệt hại, thu thập tài liệu, chứng cứ chứng minh cho yêu cầu đòi bồi thường của bị hại.
Trên thực tiễn, vì nhiều lý do, có thể do thiếu hiểu biết về pháp luật hoặc tâm lý muốn được bồi thường nhiều, bị hại có thể đưa ra mức yêu cầu bồi thường quá cao, không có cơ sở pháp lý, có thể không được cơ quan tiến hành tố tụng chấp nhận. Căn cứ quy định pháp luật, luật sư có thể tư vấn cho thân chủ, để họ nắm được quy định pháp luật về vấn đề bồi thường thiệt hại, từ đó đưa ra mức bồi thường phù hợp, có cơ sở pháp lý.
Về nguyên tắc bồi thường thiệt hại, Điều 13 Bộ luật dân sự năm 2015 quy định: “Cá nhân, pháp nhân có quyền dân sự bị xâm phạm được bồi thường toàn bộ thiệt hại, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác hoặc luật có quy định khác”. Nguyên tắc bồi thường thiệt hại còn được quy định chi tiết tại Nghị quyết số 03/2006 hướng dẫn một số quy định của Bộ luật dân sự năm 2005 về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, cụ thể: “Khi giải quyết tranh chấp về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, cần phải thực hiện đúng nguyên tắc bồi thường thiệt hại quy định tại điều 605 Bộ luật dân sự. Cần phải tôn trọng thỏa thuận của các bên về mức bồi thường, hình thức bồi thường và phương thực bồi thường, nếu thỏa thuận đó không trái pháp luật, đạo đức xã hội”.
Khi giải quyết vấn đề dân sự, bồi thường thiệt hại trong vụ án hình sự, các cơ quan tiến hành tố tụng luôn khuyến khích và tôn trọng sự tự nguyện thỏa thuận của các bên. Trên nguyên tắc có lợi cho thân chủ mình nhận bảo vệ, luật sư cần biết vận dụng nguyên tắc này để trao đổi, đàm phán với bên người phạm tội về vấn đề bồi thường thiệt hại để hai bên có thể đạt được thỏa thuận, trên cơ sở có lợi cho tất cả các bên.
Ví dụ: Trong vụ án giết người, 5 bị cáo bị truy tố vì đã có hành vi đánh, dẫn đến cái chết cho bị hại. Khi được gia đình bị hại mời tham gia vụ án với tư cách là người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho bị hại, nhận thấy, về vấn đề bồi thường thiệt hại, nếu các bên không tự thỏa thuận được, Tòa án sẽ căn cứ quy định tại Nghị quyết số 03/2006/NQ-HĐTP xác định mức bồi thường. Nếu tính theo quy định tại Nghị quyết, thì tổng mức bồi thường sẽ khoảng 150 triệu đồng, chia đều cho 5 bị cáo, thì mỗi bị cáo sẽ có trách nhiệm bồi thường 30 triệu đồng. Trên nguyên tắc có lợi cho thân chủ mình nhận bảo vệ, vừa có lợi cho các bị cáo, sau khi thống nhất với gia đình bị hại, luật sư đã trao đổi với gia đình 05 bị cáo, theo hướng mỗi bị cáo sẽ tự nguyện bồi thường cho bị hại số tiền 60 triệu đồng, đổi lại, phía gia đình bị hại sẽ có đơn đề nghị giảm nhẹ hình phạt cho các bị cáo. Gia đình 5 bị cáo đã chấp thuận thỏa thuận trên, và tổng số tiền gia đình bị hại nhận được là 300 triệu đồng. Căn cứ đơn đề nghị giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của gia định bị hại, Tòa án cũng đã giảm nhẹ mức hình phạt cho các bị cáo.
Như vậy, tùy từng vai trò của luật sư khi tham gia bào chữa cho bị can, bị cáo hay bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho bị hại mà luật sư có kỹ năng phù hợp để bảo vệ cho thân chủ của mình. Tất cả vấn đề bồi thường thiệt hại trong vụ án xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm cần được giải quyết một cách hợp pháp, dựa trên cơ sở quy định của pháp luật và phải bảo đảm tính hợp lý, phù hợp với thực tiễn cuộc sống của người dân./.
CHÚ THÍCH
- Thạc sỹ, Luật sư, Giảng viên thỉnh giảng, Học viện Tư pháp.
- Tiến sỹ, Giảng viên Khoa Đào tạo Luật sư, Học viện Tư pháp.
- Điều 591 BLDS năm 2015 quy định: “1. Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm bao gồm:a) Thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm theo quy định tại Điều 590 của Bộ luật này;b) Chi phí hợp lý cho việc mai táng;c) Tiền cấp dưỡng cho những người mà người bị thiệt hại có nghĩa vụ cấp dưỡng;d) Thiệt hại khác do luật quy định.”
- Điều 590 BLDS năm 2015 quy định: “1.Thiệt hại do sức khoẻ bị xâm phạm bao gồm: a) Chi phí hợp lý cho việc cứu chữa, bồi dưỡng, phục hồi sức khoẻ và chức năng bị mất, bị giảm sút của người bị thiệt hại; b) Thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút của người bị thiệt hại; nếu thu nhập thực tế của người bị thiệt hại không ổn định và không thể xác định được thì áp dụng mức thu nhập trung bình của lao động cùng loại; c) Chi phí hợp lý và phần thu nhập thực tế bị mất của người chăm sóc người bị thiệt hại trong thời gian điều trị; nếu người bị thiệt hại mất khả năng lao động và cần phải có người thường xuyên chăm sóc thì thiệt hại bao gồm cả chi phí hợp lý cho việc chăm sóc người bị thiệt hại; d) Thiệt hại khác do luật quy định.”
Trả lời